Πνευμονία στην παιδική ηλικία

Ο «Παγκόσμιος Συνασπισμός κατά της Πνευμονίας των Παιδιών» καθιέρωσε την «Παγκόσμια Ημέρα κατά της Πνευμονίας» στις 12 Νοεμβρίου κάθε έτους, προκειμένου να προσφέρει ενημέρωση για την πνευμονία στην παιδική ηλικία.

Η πνευμονία είναι λοίμωξη του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος από ένα μικροοργανισμό, με συγκεκριμένα κλινικά, εργαστηριακά και ακτινογραφικά ευρήματα. Διακρίνεται σε πνευμονία της κοινότητας και σε ενδονοσοκομειακή πνευμονία.

Η πνευμονία επηρεάζει την υγεία του ασθενούς εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και ικανοποιητικά, καθώς και την ομαλή λειτουργία της οικογένειας και της ζωής των γονέων.

Επιδημιολογία

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η πνευμονία είναι υπεύθυνη αιτία για το 22% όλων των θανάτων παιδιών κάτω των πέντε ετών παγκοσμίως. Η συχνότητα της και η πιθανότητα νοσηλείας αυξάνεται όσο μικρότερη είναι η ηλικία του παιδιού.

Η συχνότητα και η βαρύτητα εμφάνισης της αυξάνεται τυπικά τους χειμερινούς μήνες, χωρίς να αποκλείεται και τον υπόλοιπο χρόνο. Σε πάνω από 50% των περιπτώσεων δεν μπορεί να γίνει ταυτοποίηση του παθογόνου, ενώ περίπου 30% των παιδιών έχουν μικτή βακτηριακή και ιογενή λοίμωξη.

Αιτιολογία

Υπεύθυνοι παράγοντες για την πνευμονία μπορεί να είναι ιοί, βακτήρια ή μύκητες, οι οποίοι ποικίλλον ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα του ασθενούς. Ο συχνότερος βακτηριακός παράγοντας είναι ο πνευμονιόκοκκος και ακολουθεί ο αιμόφιλος της ινφλουένζας τύπου Β.

Ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV) είναι το πιο συχνό αίτιο ιογενούς πνευμονίας. Στη νεογνική ηλικία, απομονώνεται συχνότερα ο στρεπτόκοκκος ομάδας Β, το κολοβακτηρίδιο, το χλαμύδιο του τραχώματος και η λιστέρια. Για πνευμονία παιδιών κάτω των 5 ετών ευθύνονται κυρίως ιογενείς παράγοντες και σπανιότερα ο πνευμονιόκοκκος, ο στρεπτόκοκκος και ο σταφυλόκοκκος.

H πνευμονία σε παιδιά μεγαλύτερα των 5 ετών οφείλεται κυρίως σε βακτήρια [πνευμονιόκοκκο αλλά και άτυπα (μυκόπλασμα της πνευμονίας, χλαμύδιο της πνευμονίας)] και σπανιότερα σε ιούς. 

Παράγοντες κινδύνου

Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση της πνευμονίας είναι η μικρή ηλικία, ο στενός συγχρωτισμός στον παιδικό σταθμό ή το σχολείο ή σε μικρά διαμερίσματα, οι κακές συνθήκες υγιεινής, οι πολυμελείς οικογένειας, η παθητική έκθεση στο κάπνισμα (ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης), η ατμοσφαιρική και ενδοοικιακή ρύπανση, τα χρόνια νοσήματα (όπως κυστική ίνωση, άσθμα, καρδιοπάθειες, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, ανοσοανεπάρκειες, νευρομυϊκά και συστηματικά νοσήματα).

Τρόπος μετάδοσης

Η πνευμονία μπορεί να εξαπλωθεί με διάφορους τρόπους. Οι ιοί και τα βακτήρια που αποικίζουν συνήθως το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα μπορεί να μολύνουν και τους πνεύμονες εάν εισπνέονται. Επιπλέον, οι παράγοντες αυτοί μπορεί να μεταδοθούν μέσω αερομεταφερόμενων σταγονιδίων από βήχα ή φτάρνισμα. Τέλος, η πνευμονία μπορεί να εξαπλωθεί μέσω του αίματος, ειδικά περιγεννητικά.

Κλινική εικόνα

Τα συμπτώματα ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία, τον υπεύθυνο παράγοντα και το ατομικό ιστορικό. Η πνευμονία συνήθως προβάλλει με υψηλό πυρετό, κακουχία, ανορεξία και βήχα. Σημεία αναπνευστικής δυσχέρειας και υποξαιμία μπορεί να συνυπάρχουν και απαιτούν άμεση εκτίμηση.

Σε πολύ μικρές ηλικίας, ο πυρετός μπορεί να απουσιάζει και προσοχή απαιτείται όταν υπάρχει δυσκολία στη σίτιση, ευερεθιστότητα/ λήθαργος και γογγυσμός. Η βακτηριακή πνευμονία έχει πιο θορυβώδη εικόνα από την ιογενή.

Διάγνωση

Για την επιβεβαίωση της διάγνωσης μπορεί να χρειαστεί, εκτός των κλινικών δεδομένων και επιπλέον απεικονιστικός και ίσως εργαστηριακός έλεγχος. Η διαφοροδιάγνωση μεταξύ ιογενούς και βακτηριακής πνευμονίας δεν είναι πάντοτε εύκολη.

Η ακτινογραφία θώρακος δεν πρέπει να αποτελεί εξέταση ρουτίνας σε παιδιά με ήπια πνευμονία. Συνίσταται να γίνεται παιδιά μικρότερα των 5 ετών, με υψηλό πυρετό, αναπνευστική δυσχέρεια, υψηλούς δείκτες φλεγμονής ή όταν δεν υπάρχει σαφής εστία πυρετού. Η τμηματική ή η λοβώδης πύκνωση αποτελεί ένδειξη πνευμονιοκοκκικής πνευμονίας, ενώ οι διάμεσες αμφοτερόπλευρες διηθήσεις αποδίδονται σε ιογενή ή μυκοπλασματική πνευμονία.

Η καλλιέργεια αίματος ανευρίσκεται θετική στο 1/5 των πνευμονιών ασθενών που νοσηλεύονται. Ανίχνευση αντιγόνου γρίπης (Α,Β) ή RSV γίνεται σε ρινοφαρυγγικό έκπλυμα, ανίχνευση Αg πνευμονιόκοκκου στα ούρα και ορολογικός έλεγχος έναντι του μυκοπλάσματος της πνευμονίας σε εξετάσεις αίματος.

Επιπλοκές

Οι επιπλοκές της πνευμονίας δεν είναι συχνές, αλλά υπαρκτές και σε αυτές περιλαμβάνονται ο πνευμοθώρακας, η πλευριτική συλλογή, το εμπύημα, το πνευμονικό απόστημα και η νεκρωτική πνευμονία. Στις μέρες μας, η αποκατάσταση της υγείας μετά από πνευμονία σε υγιή παιδιά είναι πλήρης.

Θεραπεία

Η αντιμετώπιση εξαρτάται από την ηλικία και την κλινική εικόνα του ασθενούς, την αιτιολογία της πνευμονίας και τα απεικονιστικά/εργαστηριακά ευρήματα. Η θεραπευτική προσέγγιση έχει υποστηρικτικό και εξατομικευμένο ρόλο και μπορεί να περιλαμβάνει κάποιο/α από τα ακόλουθα:

• επαρκή ενυδάτωση και σίτιση
• λήψη αντιπυρετικών
• χρήση εισπνεόμενων βρογχοδιασταλτικών
• χορήγηση αντιβίωσης (μόνο επί υπόνοιας μικροβιακής πνευμονίας)
• υποστήριξη της αναπνοής (με υγροποιημένο οξυγόνο ή μη επεμβατικό μηχανικό αερισμό)

Επί ήπιας πνευμονίας, η αγωγή μπορεί να δοθεί στο σπίτι. Παιδιά με επιβαρυμένο ιστορικό ή παράγοντες κινδύνου, βρέφη κάτω των 12 μηνών, ασθενείς με αναπνευστική δυσχέρεια, επίμονο/υψηλό πυρετό, επηρεασμένη γενική κατάσταση, αφυδάτωση/ μειωμένη σίτιση, επιπλοκές ή με μη απάντηση στην από του στόματος αγωγή, πιθανότατα να χρειαστούν εντατική υποστήριξη σε νοσοκομειακό χώρο.

Πρόληψη

Η πρόληψη της πνευμονίας και των επιπλοκών αυτής αποτελεί βασικό συστατικό μιας στρατηγικής για τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας. Η ανοσοποίηση έναντι του πνευμονιοκόκκου και του αιμόφιλου της ινφλουένζας, της ιλαράς και του κοκκύτη, είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την πρόληψη της πνευμονίας.

Εξίσου βοηθητικός είναι ο εμβολιασμός έναντι του ιού της γρίπης σε ομάδες υψηλού κινδύνου (άτομα που προσέχουν βρέφη κάτω των 6 μηνών, παιδιά πάνω από 6 μηνών με χρόνια νοσήματα), έναντι του ιού RSV σε ειδική κατηγορία πληθυσμού (βρέφη που έχουν γεννηθεί μετά από κύηση 35 εβδομάδων ή λιγότερο και είναι ηλικίας μικρότερης των 6 μηνών κατά την έναρξη της εποχιακής έξαρσης του RSV, νήπια ηλικίας μικρότερης των 2 ετών που χρειάστηκαν αγωγή για βρογχοπνευμονική δυσπλασία μέσα στους τελευταίους 6 μήνες, νήπια ηλικίας μικρότερης των 2 ετών με αιμοδυναμικά σημαντική συγγενή καρδιοπάθεια) και έναντι του κορονοϊού COVID-19, σύμφωνα με τις εθνικές κατευθυντήριες οδηγίες.

Η επαρκής και ισορροπημένη διατροφή είναι το κλειδί για τη βελτίωση της φυσικής άμυνας, ξεκινώντας με αποκλειστικό θηλασμό για τους πρώτους 6 μήνες ζωής. Εκτός από την αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της πνευμονίας, βοηθά και στη μείωση της διάρκειας της ασθένειας, εάν ένα παιδί αρρωστήσει.

Η αντιμετώπιση περιβαλλοντικών παραγόντων (όπως η ρύπανση του αέρα εσωτερικών και εξωτερικών χώρων), η ενθάρρυνση της καλής υγιεινής (χεριών, σε πολυσύχναστα μέρη) και η μη έκθεση σε παθητικό κάπνισμα μειώνει σημαντικά τον αριθμό των παιδιών που αρρωσταίνουν από πνευμονία.

Δόξα Κοτζιά, MD, MPH, MSc, PhD, FRCPCH, Παιδοπνευμονολόγος, Παιδίατρος, Διευθύντρια Παιδοπνευμονολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων