Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (ΙΦΝΕ)

Η Ελκώδης Κολίτιδα και η νόσος του Crohn αποτελούν τα δύο ιδιοπαθή χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου από τα οποία πάσχουν περίπου 60.000 ασθενείς στην Ελλάδα και 5 εκατομμύρια σε όλον τον κόσμο, με τη συχνότητα τους μάλιστα να αυξάνεται σταθερά στο δυτικό κόσμο τα τελευταία 30 χρόνια. Το 2030 εκτιμάται πως στην Ελλάδα θα πάσχουν περίπου 100.000 άνθρωποι διαφόρων ηλικιών και των δύο φύλων.

Αιτιοπαθογένεια

Τα νοσήματα αυτά εκδηλώνονται σε άτομα που φέρουν μια γενετική προδιάθεση όταν κάποιος εξωγενής, συνήθως άγνωστος παράγοντας, προκαλέσει την απαραίτητη ανοσοτροποποίηση που απαιτείται για να ξεκινήσει η νόσος.

Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει αποσαφηνιστεί το ακριβές γενετικό προφίλ, ούτε έχει ταυτοποιηθεί επακριβώς το σύνολο των πιθανών εξωγενών παραγόντων (ιοί, μικρόβια, χημικές ουσίες, κλπ.) με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτή η πρόληψή τους.

Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα η βέλτιστη αντιμετώπιση να έγκειται στην όσο το δυνατό πιο πρώιμη διάγνωση και θεραπεία προτού εμφανιστούν οι χρόνιες, μη αναστρέψιμες επιπλοκές.

Κλινική εικόνα

Η αρχική κλινική εικόνα μπορεί να ποικίλει :

ήπια χρόνια υποτροπιάζουσα συμπτωματολογία με κοιλιακά άλγη και διαταραχές των κενώσεων (λίγες μαλακές κενώσεις ή πολλές διάρροιες με ή χωρίς πρόσμιξη αίματος), δεκατική πυρετική κίνηση, καταβολή και άλλα ήπια άτυπα ενοχλήματα
θορυβώδης έναρξη με πολλαπλές αιματηρές διάρροιες (ελκώδης κολίτιδα) ή έντονο κοιλιακό άλγος, διάρροιες, πυρετό, πρωκτική συριγγοποιό νόσο ακόμη και ειλεό (νόσος του Crohn)
εξωεντερικές εκδηλώσεις (αρθραλγίες, εξανθήματα, οφθαλμοπάθειες, χολαγγειοπάθεια)

Έγκαιρη διάγνωση

Στην πρώτη περίπτωση ο ασθενής θα πρέπει να απευθύνεται σε ειδικό γαστρεντερολόγο σε χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο των 4 εβδομάδων ενώ στη δεύτερη άμεσα.

Η αρχική προσέγγιση περιλαμβάνει τα εξής:

Λήψη λεπτομερούς ατομικού και οικογενειακού ιστορικού
Ολοκληρωμένη ιατρική κλινική εξέταση
Πλήρη αιματολογικό έλεγχο
Απεικονιστικό έλεγχο (υπερηχογράφημα, αξονική ή μαγνητική τομογραφία κοιλίας αναλόγως των ενδείξεων
Ειδικές εξετάσεις κοπράνων (καλπροτεκτίνη, PCR για εντεροπαθογόνα)
Ενδοσκοπικό έλεγχο με γαστροσκόπηση και ειλεοκολονοσκόπηση με λήψη πολλαπλών βιοψιών σε όλους τους ασθενείς.

Σχεδιασμός Πλάνου Θεραπείας

Αμέσως μόλις τεκμηριωθεί η διάγνωση, αξιολογείται η βαρύτητα της νόσου και διαμορφώνεται ένα πλάνο μακροχρόνιας αγωγής με βάση τα εξής:

Έκταση και εντόπιση πάσχοντος εντέρου
Ένταση και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νόσου (έλκη, στενώσεις, συρίγγια, παρουσία εξωεντερικών εκδηλώσεων)
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ασθενούς (ηλικία, παρουσία άλλων νοσημάτων, φάρμακα, κύηση, κλπ.)

Το 2024 ο σύγχρονος έμπειρος Γαστρεντερολόγος που ειδικεύεται στα φλεγμονώδη νοσήματα έχει στα χέρια του τουλάχιστον δεκαπέντε διαφορετικές εγκεκριμένες θεραπευτικές επιλογές με φάρμακα όπως τα αμινοσαλικυλικά, η κορτιζόνη, η αζαθειοπρίνη, οι βιολογικοί παράγοντες και τα μικρά μόρια που είναι αποτελεσματικά και ασφαλή με απλή οδό χορήγησης (χάπια ή απλές ανώδυνες υποδόριες ενέσεις – πένες).

Ο σχεδιασμός του μακροχρόνιου πλάνου θεραπείας στηρίζεται στα εξής:

Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για τα φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (ECCO Guidelines)
Εμπειρία και οξυδέρκεια του γαστρεντερολόγου στην εξατομίκευση τον οδηγιών και δημιουργία του κατάλληλου πλάνου για κάθε ασθενή που να λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα ατομικά του χαρακτηριστικά
Τη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης και καλής συμμόρφωσης στις μακροχρόνιες οδηγίες παρακολούθησης και θεραπείας.
Τη συνεργασία με άλλες ειδικότητες (χειρουργική, ψυχιατρική, ρευματολογική, παθολογική, δερματολογική και οφθαλμολογική όταν είναι απαραίτητη για τον ασθενή με σοβαρή νόσο ή εξωεντερικές εκδηλώσεις που δεν ελέγχονται πλήρως από την αγωγή).

Η θέση της Χειρουργικής αντιμετώπισης

Στην ελκώδη κολίτιδα η ολική κολεκτομή αποτελεί ευτυχώς πλέον την έσχατη λύση σε ελάχιστους ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή ή σε εκείνους που εμφανίζουν νεοπλασματική νόσο ως αποτέλεσμα παραμελημένης χρόνιας φλεγμονώδους νόσου.
Στη νόσο του Crohn αντίθετα, οι χειρουργικές παρεμβάσεις συχνά χρησιμοποιούνται και σε πιο πρώιμα στάδια και βελτιώνουν σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Τέτοιες περιπτώσεις είναι ο χειρουργικός καθαρισμός των περιπρωκτικών αποστημάτων και εντερικών συριγγίων, η περιορισμένη εκτομή ή πλαστική των ανθεκτικών στενώσεων του λεπτού εντέρου.

Κύηση

Η κύηση σε ασθενή με γνωστή φλεγμονώδη εντεροπάθεια ολοκληρώνεται χωρίς προβλήματα αρκεί η νόσος να βρίσκεται σε ύφεση με την κατάλληλη και ασφαλή φαρμακευτική αγωγή. Υπάρχουν πλέον πολλές τεκμηριωμένα ασφαλείς θεραπείες (βιολογικοί παράγοντες) που χορηγούνται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε ασθενείς με πρωτοεμφανιζόμενη νόσο ή γνωστή από το παρελθόν.

Μακροχρόνια Πρόγνωση και ποιότητα ζωής

Τα τελευταία είκοσι χρόνια η πρόγνωση και η ποιότητα ζωής των ασθενών με ελκώδη κολίτιδα και νόσο του Crohn έχει αλλάξει εντυπωσιακά σε τέτοιο βαθμό έτσι ώστε η συντριπτική πλειοψηφία να ζουν χωρίς ενεργό νόσο, χωρίς σοβαρές επιπλοκές και ανάγκη για ενδοφλέβιες θεραπείες ή συχνές χειρουργικές επεμβάσεις και νοσηλείες.

Υπό την προϋπόθεση της έγκαιρης διάγνωσης, της ορθής εκτίμησης της νόσου, του καλού σχεδιασμού του μακροχρόνιου πλάνου παρακολούθησης και θεραπείας, οι περισσότεροι ασθενείς που συμμορφώνονται στις οδηγίες ζουν χωρίς προβλήματα και απολαμβάνουν χωρίς σημαντικούς περιορισμούς μια ολοκληρωμένη ζωή.

Νικόλαος Ανυφαντής, Γαστρεντερολόγος, Διευθυντής B' Γαστρεντερολογικής - Ηπατολογικής Κλινικής, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική