Κάπνισμα – Επιπτώσεις, Εξάρτηση και Διακοπή καπνίσματος

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εορτάζει την 31^η Μαΐου την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος, σκοπεύοντας στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και δράση ώστε να μειωθεί η χρήση του καπνού, διεκδικώντας το δικαίωμα στην υγεία και για τις επόμενες γενιές.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν διαθέσιμα όλο και περισσότερα νέα προϊόντα καπνού και νικοτίνης, τα οποία είναι ιδιαίτερα δημοφιλή μεταξύ των εφήβων και των νέων ενηλίκων και περιλαμβάνουν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, τα θερμαινόμενα καπνικά προϊόντα, τα σακουλάκια νικοτίνης (pouches) κα.Αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με ελληνικά δεδομένα ήδη από το 2023 το ποσοστό των καπνιστών που χρησιμοποιούν νέα καπνικά προϊόντα ξεπερνά το 16%, ενώ νεότερα δεδομένα δείχνουν ότι οι Έλληνες χρήστες νέων καπνικών προϊόντων σε υψηλότατα ποσοστά χρησιμοποιούν ταυτόχρονα και συμβατικό τσιγάρο.

Ποιες οι δυσμενείς επιπτώσεις της χρήσεις καπνικών προϊόντων;

Το κάπνισμα οδηγεί σε θάνατο πάνω από 8 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων των 1,3 εκατομμυρίων μη καπνιστών που εκτίθενται σε παθητικό κάπνισμα. 

Το κάπνισμα μόνο ενός συμβατικού τσιγάρου την ημέρα ενέχει πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου και εγκεφαλικού επεισοδίου από τον αναμενόμενο: περίπου το μισό από αυτόν που ισχύει για άτομα που καπνίζουν 20 τσιγάρα την ημέρα.

Όσο αφορά στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, μελέτες υποδεικνύουν ότι μπορεί να σχετίζεται με αυξημένη επίπτωση ΧΑΠ, καρδιαγγειακών νοσημάτων, εμφάνιση οξείας πνευμονικής βλάβης και αυξημένη έκθεση σε επιβλαβείς ουσίες.

Από την άλλη, τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, παρά τις πιθανώς μειωμένες εκπομπές ουσιών συγκριτικά με το συμβατικό τσιγάρο, έχουν συσχετιστεί με αυξημένο καρδιακό ρυθμό, αυξημένη αρτηριακή πίεση, αρτηριακή σκλήρυνση, αγγειακή ενδοθηλιακή δυσλειτουργία και πνευμονική δυσλειτουργία.

Καθώς αυτά τα προϊόντα είναι σχετικά καινούργια στην αγορά, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και οι κίνδυνοι που σχετίζονται με αυτά παραμένουν ασαφείς.

Πως λειτουργεί ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης;

Η νικοτίνη που περιλαμβάνεται σε αυτά αποτελεί την εξαρτησιογόνο ουσία που οδηγεί στην εγκατάσταση της εξάρτησης του καπνίσματος, ενώ ο καπνός του τσιγάρου περιλαμβάνει περίπου 4000 χημικές ουσίες, εκ των οποίων πάνω από 60 είναι καρκινογόνες. 

Με το κάπνισμα η νικοτίνη που συμπεριλαμβάνεται στον καπνό του τσιγάρου φτάνει γρήγορα (εντός δευτερολέπτων) στον εγκέφαλο, συνδέεται σε συγκεκριμένα σημεία του εγκεφάλου και προκαλεί αίσθηση χαλάρωσης και ευχαρίστησης.

Με την πάροδο του χρόνου τα επίπεδα νικοτίνης στην κυκλοφορία πέφτουν σταδιακά και τα συμπτώματα στέρησης της νικοτίνης εμφανίζονται (συμπεριλαμβανομένης της ευερεθιστότητας, πτωχής συγκέντρωσης, ζάλης), ακολούθως ο καπνιστής αισθάνεται επιθυμία για να καπνίσει εκ νέου και ανάβει το επόμενο τσιγάρο.

Ποια τα οφέλη της διακοπής καπνίσματος για τον ανθρώπινο οργανισμό;

Πως μπορεί να επιτευχθεί μακροχρόνια διακοπή καπνίσματος;

Η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να επιτευχθεί ακόμα και χωρίς βοήθεια, με χαμηλά ωστόσο ποσοστά επιτυχίας (3-5%).

Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα διαθέσιμες θεραπείες για τη διακοπή του καπνίσματος που βοηθούν στην αύξηση των ποσοστών επιτυχίας.  Αυτές περιλαμβάνουν προϊόντα υποκατάστασης νικοτίνης (σε μορφή αυτοκόλλητου, τσίχλας ή spray) που χρησιμοποιούνται σε σταδιακά μειούμενη δόση ή χάπια βουπροπιόνης ή κυτισινικλίνης.

Η χρήση των θεραπειών αυξάνει σημαντικά τα ποσοστά διακοπής καπνίσματος ενώ σε συνδυασμό με συμβουλευτική τα ποσοστά αυτά μπορεί να ξεπεράσουν το 50%, μειώνοντας τις υποτροπές. 

Υπάρχουν πραγματικά εμπόδια στη διακοπή καπνίσματος;

Πολλές φορές οι καπνιστές αναφέρουν ως φόβους/εμπόδια σχετικά με τη διακοπή καπνίσματος τα παρακάτω:

• Πιθανή πρόσληψη σωματικού βάρους
  Καθώς η νικοτίνη αυξάνει το μεταβολισμό και μειώνει την όρεξη, η διακοπή της μπορεί να οδηγήσει σε πρόσληψη σωματικού βάρους που συχνά κυμαίνεται μεταξύ 2 και 4 κιλών. Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι το όφελος από τη διακοπή του καπνίσματος παραμένει πολύ σημαντικό, ανεξάρτητα από την πρόσληψη σωματικού βάρους. Η πιθανή αύξηση του βάρους είναι προσωρινή και με απλές συμβουλές διατροφής και άσκησης κατά τη διάρκεια του ιατρείου διακοπής καπνίσματος μπορεί να περιοριστεί.
• Άγχος, ευερεθιστότητα, έλλειψη συγκέντρωσης, έντονη επιθυμία για κάπνισμα
  Πρόκειται για τα κλασσικά συμπτώματα στέρησης της νικοτίνης που ταλαιπωρούν τους καπνιστές που προσπαθούν να διακόψουν. Ωστόσο η χρήση θεραπειών για τη διακοπή καπνίσματος μπορεί να τα περιορίσει σημαντικά. Η συζήτηση σχετικά με τα ερεθίσματα που μπορεί να πυροδοτήσουν την επιθυμία και οι συμβουλές-ιδέες που βοηθούν να αποφύγει κάποιος τον πειρασμό του καπνού αποτελούν σημαντικά στοιχεία του ιατρείου διακοπής καπνίσματος.
• Έλλειψη χρόνου ή χρημάτων
  Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πόσα χρήματα σπαταλά μηνιαίως σε καπνικά προϊόντα, αλλά και το κόστος αντιμετώπισης των πιθανών συνεπειών από τη χρήση τους μακροπρόθεσμα, και σύντομα διαπιστώνει ότι η διακοπή καπνίσματος είναι η πιο συμφέρουσα οικονομικά λύση. Επιπλέον με τις δυνατότητες για ενίσχυση της προσπάθειας των καπνιστών μέσω εφαρμογών, υπηρεσιών μηνυμάτων ή διαδικτυακών προγραμμάτων η διακοπή καπνίσματος μπορεί να γίνει εφικτή για όσους ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές ή έχουν περιορισμένο χρόνο να διαθέσουν.

Η συμμετοχή σε ένα ιατρείο διακοπής καπνίσματος με τακτική παρακολούθηση, φαρμακευτική βοήθεια και συμβουλευτική αποτελεί τη βέλτιστη προσέγγιση στην προσπάθεια για μια ζωή ελεύθερη καπνού.