Αυτοάνοσες Αρθρίτιδες

Τι σημαίνει «αυτοάνοση αρθρίτιδα» και πως εκδηλώνεται;

Αρθρίτιδα ονομάζεται η φλεγμονή σε μια η περισσότερες αρθρώσεις και μπορεί να συμβεί στην πλειοψηφία των ανθρώπων στη διάρκεια της ζωής. Η αρθρίτιδα χωρίζεται αδρά σε δυο κατηγορίες, την εκφυλιστική που συνδέεται κυρίως με το γήρας (εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα), και την αυτοάνοση. Στις αυτοάνοσες αρθρίτιδες το ανοσοποιητικό σύστημα που φυσιολογικά είναι υπεύθυνο να προστατεύει τον οργανισμό κυρίως από μικρόβια και ιούς, χάνει την ικανότητα διάκρισης μεταξύ «ίδιων» και «ξένων» στοιχείων και επιτίθεται λανθασμένα στις αρθρώσεις. Το απο τέλεσμα είναι η φλεγμονή, που εκδηλώνεται κυρίως με πρήξιμο, πόνο και   δυσκαμψία.  Σε αρκετές περιπτώσεις προκαλείται παράλληλα φλεγμονή και σε άλλα όργανα όπως οι πνεύμονες, η καρδιά, τα μάτια, το δέρμα, το έντερο, ή οι νεφροί με τις αντίστοιχες κλινικές εκδηλώσεις.

Πόσο συχνές είναι οι «αυτοάνοσες αρθρίτιδες» και που οφείλονται;

Στην Ελλάδα, οι αυτοάνοσες αρθρίτιδες αφορούν περίπου 200.000 άτομα, εμφανίζονται συχνότερα στις γυναίκες, μπορεί να εκδηλωθούν σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και στην παιδική , ωστόσο είναι πιο συχνές μεταξύ 30 και 50 ετών. Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης μας σε όλο τον ελληνικό πληθυσμό, η συχνότητα των αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων αυξήθηκε περίπου 20% την τετραετία 2020-2023 συγκριτικά με την προηγούμενη τετραετία 2016-2019, κάτι που έχει αναφερθεί και για άλλες χώρες. Στην αύξηση αυτή ενδεχομένως συνέβαλε η πανδημία COVID-19 αυτή καθ’εαυτή, καθώς και το προσωπικό/κοινωνικό άγχος και το χρόνιο στρες που συνόδευσε τον παρατεταμένο περιορισμό και τα παρεπόμενα του.

Μεταξύ των αυτοάνοσων αρθριτίδων, η συχνότερη είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα από την οποία πάσχουν περίπου 70.000 Ελληνίδες και Έλληνες. Άλλα συχνά αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα, που μπορεί να εκδηλώνονται με αρθρίτιδα και αφορούν συνολικά πάνω από 100.000 πάσχοντες στη χώρα μας, είναι οι λεγόμενες σπονδυλοαρθροπάθειες, με συχνότερη την αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα και την ψωριασική αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματική πολυμυαλγία, και οι πρωτοπαθείς συστηματικές αγγειίτιδες. Επίσης, υπάρχουν και σπάνια ρευματικά νοσήματα, δηλαδή νοσήματα με συχνότητα μικρότερη από 0.05% στον πληθυσμό το καθένα, όπως  η συστηματική σκληροδερμία, οι φλεγμονώδεις μυοπάθειες, το πρωτοπαθές σύνδρομο Sj ö gren , η νόσος Αδαμαντιάδη- Behcet και διάφορα αυτοφλεγμονώδη σύνδρομα.

Αιτιοπαθογενετικά, η ακριβής αιτία της εμφάνισης αυτοάνοσης αρθριτίδας παραμένει άγνωστη, ωστόσο φαίνεται να περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, κυρίως γενετικών και περιβαλλοντικών (έκθεση σε χημικές ουσίες, ηλιακή ακτινοβολία, διατροφή, κάπνισμα), ορμονικών και λοιμώξεων που μπορεί να επάγουν την αυτοανοσία. Επίσης, το χρόνιο στρες, το κάπνισμα και η παχυσαρκία μπορούν να πυροδοτήσουν την εμφάνιση των αυτοάνοσων νοσημάτων.

Σε ιατρό ποιάς ειδικότητας πρέπει να απευθυνθώ αν έχω πόνο στις αρθρώσεις που επιμένει;

Είναι σύνηθες όσες και όσοι εμφανίσουν πόνο σε μια η περισσότερες αρθρώσεις να απευθύνονται σε ορθοπεδικό, ωστόσο όλα τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα αφορούν την υποειδικότητα της Παθολογίας που ονομάζεται Ρευματολογία. Ο ειδικός Ρευματολόγος είναι ο μόνος κατάλληλος ιατρός για να αξιολογήσει την κλινική εικόνα (πορεία και χαρακτήρας των μυοσκελετικών πόνων,  παρουσία η απουσία άλλων συμπτωμάτων) του πάσχοντος και σε συνδυασμό με τις αιματολογικές (π.χ ρευματοειδής παράγοντας (RF),  αντισώματα anti-CCP, ANA, δείκτες φλεγμονής όπως CRP και ΤΚΕ) και απεικονιστικές εξετάσεις (ακτινογραφίες, υπερηχογράφημα, αξονική /μαγνητική τομογραφια κ.α) να θέσει την διάγνωση. Η έγκαιρη διάγνωση είναι καθοριστική για την άμεση έναρξη θεραπείας με σκοπό τον έλεγχο της φλεγμονής και την μακροχρόνια ύφεση αυτής προς αποφυγή ανάπτυξης μη αναστρέψιμων βλαβών.

Υπάρχει θεραπεία για τις «αυτοάνοσες αρθρίτιδες»;

Οριστική θεραπεία για τις αυτοάνοσες αρθρίτιδες σήμερα δεν υπάρχει. Μέχρι τα τέλη του 1990 η αντιμετώπιση βασιζόταν σε μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη και σε ανοσοτροποποιητικά φάρμακα (π.χ. μεθοτρεξάτη, λεφλουνομίδη, κορτικοειδή). Το 1998 η εισαγωγή στην θεραπευτική των βιολογικών παραγόντων αποτέλεσε επανάσταση στην αντιμετώπιση της αυτοάνοσης αρθριτιδος και πλέον ο στόχος της μακροχρόνιας ύφεσης είναι εφικτός. Βιολογικοί παράγοντες ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να δοθούν σε κάθε ασθενή με αυτοάνοση αρθρίτιδα, διότι συχνά τα παλαιότερα   φάρμακα   είναι εξίσου αποτελεσματικά.  Η προοπτική για ακόμη καλύτερη αντιμετώπιση αυτών των νοσημάτων είναι μεγάλη και πολλά άλλα φάρμακα είναι σε κλινικές μελέτες που διενεργούνται σήμερα. H αισιοδοξία για την οριστική θεραπεία των αυτοάνοσων ρευματικών παθήσεων τα επόμενα χρόνια είναι πλέον σήμερα δικαιολογημένη περισσότερο από ποτέ.

Στην αντιμετώπιση αυτών των νοσημάτων δεν πρέπει να παραβλέπετε και η σημασία των μη φαρμακευτικών μέσων.  Η ισορροπημένη διατροφή και η καθημερινή άσκηση (π.χ περπάτημα, κολύμπι, γιόγκα, pilates ) σε συνδυασμό με  φυσικοθεραπεία/εργοθεραπεία είναι πολύ σημαντικές για τη διατήρηση της κινητικότητας και την αποφυγή μυικής ατροφίας. Τέλος ο ψυχολογικός παράγοντας παίζει μεγάλο ρόλο, καθώς οι χρόνιοι πόνοι και οι περιορισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος ή κατάθλιψη.

Τι είναι οι «βιολογικοί παράγοντες»;

Οι βιολογικοί παράγοντες είναι φάρμακα που στοχεύουν επιλεκτικά και αδρανοποιούν συγκεκριμένες πρωτεΐνες (π.χ TNFα, ιντερλευκινες 1, 6, 12/23, 17, JAK κινάσες), είτε ομάδες κυττάρων (πχ Β-λεμφοκύτταρα, Τ-λεμφοκυτταρα) που εμπλέκονται με διαφόρους μηχανισμούς στη αυτοάνοση φλεγμονή και την αρθρική καταστροφή. Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία άλλης μελέτης μας, περισσότεροι από 40.000 ασθενείς με αυτοάνοση αρθρίτιδα λαμβάνουν κάποιο βιολογικό παράγοντα σήμερα στη χώρα μας, ενώ παγκοσμίως άνω των 50.000.000 ασθενών έχουν λάβει ή λαμβάνουν βιολογικές θεραπείες.

Βιολογικοί παράγοντες μπορεί να χορηγηθούν σήμερα σε όλες τις αυτοάνοσες ρευματικές παθήσεις. Οι προυποθέσεις χορήγησης αυτών των φαρμάκων τροποποιούνται συνεχώς καθώς όλο και περισσότερη γνώση και εμπειρία συσσωρεύεται. Δίδονται ενδοφλεβίως ή υποδορίως ανά τακτά χρονικά διαστήματα ή από το στόμα καθημερινά.  Το πότε, σε ποιόν και για πόσο καιρό θα χορηγηθούν είναι συν-απόφαση του ειδικού ρευματολόγου και του καλώς πληροφορημένου πάσχοντος.  Η ασφάλεια των βιολογικών παραγόντων έχει πλέον τεκμηριωθεί, οι πιθανές παρενέργειες τους είναι πλήρως αντιμετωπίσιμες και κάθε ασθενής που πρέπει να  λάβει βιολογική θεραπεία θα έχει τελικά περισσότερα προβλήματα εάν καθυστερήσει λόγω του φόβου των παρενεργειών.

Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει η «αυτοάνοση αρθρίτιδα» στη ζωή μου;

Χωρίς την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση οι αυτοάνοσες ρευματικές παθήσεις μπορεί να εξελιχθούν και να έχουν σοβαρές επιπτώσεις, να οδηγήσουν σε κινητική αναπηρία, να αυξήσουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο λόγω επιταχυνόμενης αθηροσκλήρυνσης και να επηρεάσουν συνολικά το προσδόκιμο επιβίωσης. Ευτυχώς με τις νεότερες θεραπείες και την έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση, η πρόγνωση αυτών των νοσημάτων έχει βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με το παρελθόν μετατρέποντας τα από ανίατα σε διαχειρίσιμα χρόνια νοσήματα και η πλειοψηφία των πασχόντων έχει φυσιολογική ζωή.

Σύμφωνα με τρίτη μελέτη μας αναφορικά με την θνητότητα του πληθυσμού την πενταετία 2015-2019, οι πάσχοντες από ρευματοειδή αρθρίτιδα στην Ελλάδα εμφανίζουν πλέον το ίδιο προσδόκιμο ζωής συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό.  Ακόμη υψηλότερο προσδόκιμο ζωής έχουν σήμερα οι πάσχοντες από ψωριασική αρθρίτιδα και αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα  Τα ευρήματα αυτά οφείλονται στην έγκαιρη διάγνωση, σε συνδυασμό με τα άλματα στην θεραπεία.

Δρ. Στυλιανός Πανόπουλος, Ρευματολόγος, Εντεταλμένος Διδάσκων ΕΚΠΑ, Συνεργάτης Γ’ Παθολογικής Κλινικής

Πέτρος Π. Σφηκάκης, Παθολόγος-Ρευματολόγος, Καθηγητής Παθολογίας – Ρευματολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Διευθυντής Γ’ Παθολογικής κλινικής