Είστε Αλλεργικός/ή στο Νυγμό (τσίμπημα) Εντόμων;

Εάν σας τσιμπήσει μέλισσα, σφήκα γνωρίζετε άν είχατε αλλεργική αντίδραση στο παρελθόν;

Τα υμενόπτερα (μέλισσα και διάφορα είδη σφήκας) είναι τα έντομα που πιο συχνά προκαλούν αλλεργία. Υπολογίζεται πως τα υμενόπτερα ευθύνονται για περίπου τα μισά επεισόδια σοβαρής αναφυλαξίας παγκοσμίως.

Οι νυγμοί υμενοπτέρων μπορεί να συμβούν τόσο σε παιδιά όσο και ενήλικες κυρίως την εαρινή και καλοκαιρινή περίοδο του έτους. Το πλείστο των ανθρώπων δεν είναι αλλεργικοί στα έντομα αυτά. Είναι όμως πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς τη διαφορά για να είναι σε ετοιμότητα καί επικοινωνία με ιατρό σε περίπτωση νυγμού.

Τρείς τύποι αντιδράσεων

Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μετά νυγμό υμενοπτέρων διαφέρει από άτομο σε άτομο, αλλά συνήθως περιγράφονται 3 τύποι:

Φυσιολογική αντίδραση που χαρακτηρίζεται από πόνο, λίγο οίδημα και ερυθρότητα γύρω από το σημείο του νυγμού.
Μεγάλη τοπική αντίδραση που χαρακτηρίζεται από οίδημα πέραν από το σημείο του νυγμού. Για παράδειγμα τσίμπημα στον αστράγαλο που επεκτείνεται σε ολόκληρο το κάτω άκρο. Ενώ φαίνονται ανησυχητικές, αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι πιο σοβαρές από τη φυσιολογική αντίδραση. Οι μεγάλες τοπικές αντιδράσεις κορυφώνονται στις 48 ώρες και υποχωρούν βαθμιαία σε διάστημα 5-10 ημερών. Επειδή το περίπου 5-10% των μεγάλων τοπικών αντδράσεων (όταν περνούν την άρθρωση) μπορεί σε επόμενο τσίμπημα να συνοδευτούν από γενικευμένη αντίδραση, συνιστάται ο έλεγχος για πιθανή αλλεργική ευαισθητοποίηση στο υπεύθυνο υμενόπτερο.
Αλλεργική αντίδραση της οποίας η βαρύτητα μπορεί να ποικίλει καί χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση.

Ποιά είναι τα συμπτώματα της αλλεργικής αντίδρασης στο νυγμό υμενοπτέρων;

Η ήπια αλλεργική αντίδραση προκαλεί ένα ή περισότερα από τα παρακάτω συμπτώματα στο σημείο του νυγμού:

Πόνο
Ερυθρότητα
Κνιδωτικό εξάνθημα
Αυξημένη θερμότητα
Κνησμό

Η σοβαρή αλλεργική αντίδραση, γενικευμένη αναφυλακτική, εκδηλώνεται με:

Δυσκολία στην αναπνοή
Κνιδωτικό εξάνθημα διάχυτο, πέραν από το σημείο του νυγμού
Οίδημα προσώπου, βλεφάρων, χειλέων, γλώσσας
Συρίττουσα αναπνοή
Βράγχος φωνής
Ανησυχία και άγχος
Γρήγορο σφυγμό (ταχυπαλμία)
Κοιλιακό άλγος (κράμπες), ναυτία ή διάρροια
Ζάλη, λιποθυμική τάση, απώλεια συνείδησης, απότομη πτώση της αρτηριακής πίεσης (αλλεργικό shock)

Στη περίπτωση της σοβαρής αντίδρασης χρειάζεται θεραπεία επειγόντως με όσο το δυνατόν πιό έγκαιρη έναρξη.

Πόσο συχνή είναι η αλλεργία στα υμενόπτερα;

Υπολογίζεται 10-30% το ποσοστό των ευαισθητοποιημένων ανθρώπων στο γενικό πληθυσμό και 30-60% των μελισσοκόμων. Περιγράφονται περίπου 1:2.000.000 θάνατοι κατ΄έτος.

Ποιά είναι τα υμενόπτερα;

α. Μέλισσα (Apis melifera) Honey bee
Κατά την αποχώρηση της μέλισσας το κεντρί αποκολλάται καί παραμένει στο δέρμα ενώ η μέλισσα πεθαίνει.

β. Αγριομέλισσα (Bombus terrestris) Bubmle bee
Δεν αφήνει το κεντρί στο δέρμα μετά το νυγμό.

γ. Κοινή σφήκα (Vespula) Yellow jacket
Συνήθως δεν εγκαταλείπει το κεντρί στο δέρμα. Εχει τη δυνατότητα πολλαπλών νυγμών καί μπορεί να κτίζει φωλιά παντού ακόμη καί κάτω από το έδαφος. Οι μυρωδιές των τροφών, τα γλυκά καί τα απορρίματα την προσελκύουν.

δ. Σκούρκος, σερσέκι (Vespa crabro) European hornet
Κτίζει μεγάλες φωλιές καί είναι πολύ επιθετικός.

ε. Ευρωπαϊκή χάρτινη σφήκα (Polistes) Paper wasp
Κατασκευάζει φωλιές σε σχήμα κερύθρας που μοιάζουν με χάρτινες φωλιές.

Γενικά τα υμενόπτερα δεν είναι επιθετικά.Τσιμπούν μόνο τα θυλικά όταν αισθάνονται απειλή ή όταν αναζητούν την τροφή τους.

Πώς αντιμετωπίζεται ο νυγμός των υμενοπτέρων;

Εάν δεν είναι αλλεργική αντίδραση:

Εάν έχετε τσιμπηθεί στο χέρι αφαιρέστε όλα τα δακτυλίδια αμέσως.
Εάν το τσίμπημα είναι από μέλισσα, παραμένει στο δέρμα ο σάκκος του δηλητηρίου καί το κεντρί. Αφαιρείτε απαλά το κεντρί καί το σάκκο μέσα στα πρώτα 30 δευτερόλεπτα με το νύχι ή με ένα αντικείμενο με σκληρή παρυφή π.χ. πιστωτική κάρτα. Δεν πρέπει να συμπιεσθεί ο σάκκος καί να απομακρυνθεί βιαίως το κεντρί (τράβηγμα) γιατί αυξάνει η ποσότητα του εισερχομένου δηλητηρίου.
Πλύσιμο της περιοχής του τσιμπήματος με νερό καί σαπούνι και μετά αντισηπτικό καί χρήση μαλακτικής ή κορτιζονούχου κρέμας.
Εάν το οίδημα είναι προβληματικό, η χρήση παγοκύστης ή κρύας κομπρέσσας ανακουφίζει. Η λήψη αντιισταμινικών περιορίζει το οίδημα καί τον κνησμό, αν υπάρχει, ενώ το παυσίπονο περιορίζει τον πόνο.

Εάν είναι αλλεργική αντίδραση:

Εάν πρόκειται γιά αλλεργική αντίδραση στο προκείμενο τσίμπημα ή στο παρελθόν, χρειάζεται άμεση ένεση αδρεναλίνης (αυτοενιόμενη) πριν την κλήση ασθενοφόρου. Η έγκαιρη χορήγηση αυτής της ένεσης αποτρέπει την σοβαρή εξέλιξη της αντίδρασης. Ομως απαιτείται επείγουσα ιατρική αξιολόγηση ακόμη καί άν τα συμπτώματα φαίνεται ό,τι υποχωρούν. Θα πρέπει να τονισθεί ό,τι άν έχει υπάρξει στο παρελθόν αλλεργική αντίδραση στο νυγμό υμενοπτέρου, πρέπει το άτομο να είναι εφοδιασμένο με αυτοενιέμενη ένεση αρεναλίνης όπου καί αν πάει.

Πώς μπορεί να αποφευχθεί το τσίμπημα υμενοπτέρου;

Η απόλυτη αποφυγή δεν είναι εύκολη. Τα παρακάτω μέτρα όμως μπορεί να μειώσουν την πιθανότητα του τσιμπήματος:

Αναγνώριση της φωλιάς των διαφόρων ειδών των υμενοπτέρων καί η αποφυγ ή της. Οι σφήκες φτιάχνουν τη φωλιά τους σε παλούς κορμούς δένδρων, τοίχους, στο έδαφος καί σχεδόν παντού. Οι μέλισσες κατοικούν στις κυψέλες τους, καί οι μεγάλες σφήκες, σερσέκια, κτίζουν τις φωλιές τους σε θάμνους, δένδρα καί πάνω στα κτήρια.
Μακριά μανίκια καί παντελόνια, κάλτσες καί παπούτσια σε αγροτικές ή δασώδης περιοχές.
Αποφυγή αρωμάτων καί ενδυμάτων με έντονα χρώματα που προσελκύουν τα έντομα.
Ιδανικά τα άτομα με σοβαρή αλλεργία στα υμενόπτερα θα πρέπει να συνοδεύονται σε εκδρομές ή δραστηριότητες στην εξοχή.
Σήτες στα παράθυρα καί τις πόρτες, χρήση εντομοαπωθητικών καί κλειστά παράθυρα στο αυτοκίνητο.
Καθημερινή χρήση εντομοκτόνων spray στους κάδους απορριμμάτων.
Αποφυγή εντομοελκυστικών φυτών γύρω από το σπίτι.

Πώς μπορεί να αποφευχθεί η αλλεργική αντίδραση σε μελλοντικό τσίμπημα;

Με την ειδική ανοσοθεραπεία.

Αρχικά γίνεται αξιολόγηση γιά την παρουσία ευαισθητοποίησης στα υμενόπτερα με αιματολογικές ή/καί δερματικές δοκιμασίες γιά την ταυτοποίηση τού υπεύθυνου υμενοπτέρου καί στη συνέχεια ειδική ανοσοθεραπεία με αποτελεσματικότητα >90% των περιπτώσεων.

Η ειδική ανοσοθεραπεία συνίσταται στη χορήγηση βαθμιαία αυξανόμενης ποσότητας του δηλητηρίου του υπεύθυνου υμενοπτέρου μέχρι να φθάσει στη δόση συντήρησης (3 – 6 μήνες) καί παραμονή σ΄ αυτήν τη δόση γιά το ελάχιστον 5 έτη. Η διεργασία αυτή οδηγεί σε ανοχή του δηλητηρίου χωρίς αντίδραση. Γιά το πλείστο των ατόμων η θεραπεία είναι ασφαλής.

Πρέπει να τονισθεί ό,τι ιδιαίτερης σημασίας στην πρόληψη σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης σε μελλοντικό τσίμπημα είναι η ενημέρωση καί εκπαίδευση στη χρήση της αυτοενιέμενης αδρεναλίνης.

Οι ευαισθητοποιημένοι στο δηλητήριο των υμενοπτέρων ασθενείς πρέπει να έχουν πάντα μαζί τους την αυτοενιόμενη ένεση αδρεναλίνης γιά την έγκαιρη αντιμετώπιση.

Προτεινόμενες αναφορές:

‘Stinging Insect Allergy’: Tips to Remember: American Academy of Allergy Asthma and Immunology
Insect Sting allergies: American College of Allergy Asthma and immunology

Φωτεινή Σαξώνη-Παπαγεωργίου
Παιδίατρος-Αλλεργιολόγος
Επιστημονική Διευθύντρια Αλλεργιολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων