Κοιλιοκάκη: Συμπτώματα, Αίτια & Θεραπεία

Η 16η Μαΐου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Κοιλιοκάκης. Σκοπός των δράσεων σε όλο τον κόσμο είναι η εγκαιρότερη και εγκυρότερη διάγνωση της νόσου και η σωστή καθοδήγηση, η διατροφολογική προσέγγιση και η παρακολούθηση των ασθενών με κοιλιοκάκη.

Η νόσος είναι πιο συχνή στην Ευρώπη και κυρίως στη Βόρεια καθώς και στη Βόρεια Αμερική, με συχνότητα περίπου 1%.

Τι είναι η κοιλιοκάκη; Τι συμπτώματα προκαλεί;

Κοιλιοκάκη αποκαλούμε τη δυσανεξία στη γλουτένη, αυτοάνοσης αιτιολογίας. Η γλουτένη που υπάρχει στο σιτάρι, στη σίκαλη, στο κριθάρι και λιγότερο στη βρώμη (όταν δεν είναι στην καθαρή μορφή της) προκαλεί ανοσολογική αντίδραση, με την ανάπτυξη αντισωμάτων, που προκαλούν από φλεγμονή μέχρι εξάλειψη των λαχνών από τμήματα του δωδεκαδακτύλου και της νήστιδας του λεπτού εντέρου. Οι διαταραχές όμως δεν αφορούν μόνο το λεπτό έντερο αλλά και το δέρμα, τα οστά και το νευρικό σύστημα.

Η κοιλιοκάκη μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή δυσαπορρόφηση. Στο παρελθόν η κοιλιοκάκη ήταν στη διαφορική διάγνωση σε περιπτώσεις καθυστερημένης ανάπτυξης σε παιδιά ή εφήβους και σε μεγαλύτερους που εμφανίζονταν με μεγάλο αριθμό διαρροιών και απώλειας βάρους. Αυτό όμως είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Πλέον θέλουμε να αποκλείσουμε τη νόσο και σε ασθενείς με συμπτώματα που θυμίζουν ευερέθιστο έντερο, όπως κοιλιακό άλγος, μετεωρισμό, όχι μόνο με διάρροια αλλά και με δυσκοιλιότητα, αλλά και σε ασθενείς με αναιμία, διαταραχή ηπατικής βιοχημείας και οστεοπόρωση. Έλεγχος επίσης συστήνεται σε πρώτου βαθμού συγγενείς ασθενών με κοιλιοκάκη.

Αιτιολογία

Όπως είπαμε πρόκειται για διαταραχή του ανοσοποιητικού. Οι ασθενείς με κοιλιοκάκη έχουν ένα τουλάχιστον από τα 2 υπεύθυνα γονίδια (HLA-DQ2 ή HLA-DQ8). Μπορεί να συνυπάρχει με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα όπως του θυρεοειδούς, τη Ρευματοειδή Αρθρίτιδα, το Σακχαρώδη Διαβήτη, τα Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου κ.α.

Διάγνωση

Η διάγνωση γίνεται με την ανεύρεση των ειδικών αυτοαντισωμάτων στο αίμα (EMA, Anti-tTG, DPG), ενώ screening γίνεται με τα αντισώματα έναντι ιστικής τρανσγλουταμιδάσης anti-tTG (IgA). Στην  τελευταία περίπτωση θα πρέπει να  γίνεται μέτρηση και της IgA ανοσοσφαιρίνης, λόγω της έλλειψης, η οποία παρατηρείται συχνά και στον ελληνικό πληθυσμό.

Η διάγνωση γίνεται επίσης με τη χαρακτηριστική ενδοσκοπική εικόνα εξάλειψης των λαχνών του δωδεκαδακτύλου και την ιστολογική εικόνα μετά από λήψη βιοψιών. Ξέρουμε βέβαια ότι η προσβολή του λεπτού εντέρου γίνεται κατά τόπους και για αυτό η αρνητική ενδοσκοπική και ιστολογική εικόνα δεν αναιρεί τη διάγνωση.

Ο έλεγχος με τα αντισώματα ή/και με τις βιοψίες από το δωδεκαδάκτυλο πρέπει να γίνεται με τον ασθενή να λαμβάνει κανονικά γλουτένη με τη διατροφή του. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να έχουμε ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα.

Θεραπεία

Αυτή τη στιγμή η μόνη θεραπεία είναι η πλήρης αποφυγή της λήψης γλουτένης με τη διατροφή. Η βρώμη αποφεύγεται συνήθως τον 1^ο χρόνο και μπορεί στη συνέχεια να επανεισαχθεί στη διατροφή, στην καθαρή μορφή της.

Αυτό δεν  είναι εύκολο πάντα, μια που η γλουτένη δεν βρίσκεται μόνο στις τροφές που αναφέρθηκαν αλλά και σαν συντηρητικό σε πολλές άλλες, ιδίως συσκευασμένες τροφές. Ο Γαστρεντερολόγος είναι αυτός που θα δώσει τις κατευθύνσεις αλλά είναι απαραίτητη και η καθοδήγηση από έναν εξειδικευμένο Διατροφολόγο.

Σκοπός είναι η ανίχνευση των τροφών με γλουτένη και η αποφυγή τους, καθώς και η προσπάθεια αποφυγής λήψης γλουτένης από λάθος (π.χ. με  κοινή χρήση πάγκου παρασκευής τροφίμων).

Πλέον, πέρα από φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες έχουν τροφές ελεύθερες γλουτένης (π.χ. Αλεύρι, ψωμί, μακαρόνια, μπισκότα κ.ά.), πολλά καταστήματα έχουν ολόκληρα τμήματα με την ειδική σήμανση για τροφές ελεύθερης γλουτένης, αλλά όλο και περισσότερα εστιατόρια, καφέ κ.ά. έχουν στους καταλόγους τους ενημέρωση για τυχόν παρουσία γλουτένης.

Ειδικές περιπτώσεις

Στις περισσότερες περιπτώσεις εμμονής των συμπτωμάτων, των αντισωμάτων ή/και της ιστολογικής εικόνας, ευθύνεται η μη ικανοποιητική  δίαιτα, η μη επαρκής διάγνωση και η συνύπαρξη άλλων νοσημάτων.

Ως επιπλοκές της κοιλιοκάκης μπορεί να θεωρηθούν η Ανθεκτική κοιλιοκάκη και η Ερπητοειδής δερματίτιδα. Αυξημένος κίνδυνος υπάρχει για σχετιζόμενο με εντεροπάθεια  λέμφωμα από Τ-κύτταρα (EATL). Αυξημένος κίνδυνος υπάρχει επίσης και για άλλες κακοήθειες, όπως άλλες μορφές μη-Hodgkin λεμφωμάτων, αδενοκαρκίνωμα του λεπτού εντέρου, στοματοφαρυγγικοί και οισοφαγικοί καρκίνοι.

Μελλοντικές θεραπείες

Αυτή τη στιγμή «τρέχουν» πολλές εργασίες για θεραπείες για την κοιλιοκάκη.

Δοκιμάζονται φάρμακα που έχουν ως σκοπό τη μείωση της ανοσολογικής απάντησης, την αναστολή της παραγωγής των αντισωμάτων, την ελάττωση της τοξικής δράσης της γλουτένης, τη διάσπαση της γλουτένης σε μικρότερα, αβλαβή τμήματα, την αναστολή της δράσης του HLA-DQ2 κα.

Για την ώρα όμως η απόλυτη, δια βίου αποφυγή  της γλουτένης αποτελεί τη μοναδική θεραπεία.

Οι ασθενείς με κοιλιοκάκη δεν είναι μόνοι τους. Εκτός από τον γιατρό και το διαιτολόγο τους, οργανώνονται σε ενώσεις ασθενών, όπως η Ελληνική Εταιρεία Κοιλιοκάκης και άλλες αντίστοιχες του εξωτερικού.

Η κοινή με εμάς τους Γαστρεντερολόγους διεκδίκηση, πέτυχε μέχρι τώρα την είσοδο στη συνταγογράφηση των ειδικών εξετάσεων προ δεκαετίας και το επίδομα διατροφής.

Το (άμεσο) μέλλον μας επιφυλάσσει πολύ πιο ουσιαστική και ελπίζουμε κάποια στιγμή και οριστική, αντιμετώπιση της κοιλιοκάκης.

Δημήτριος Δανδάκης, Γαστρεντερολόγος, Διευθυντής Α’ Γαστρεντερολογικής Κλινικής  Επεμβατικής Ενδοσκόπησης ΙΑΣΩ Γενική Κλινική, Μέλος ΔΣ Επαγγελματικής Ένωσης Γαστρεντερολόγων Ελλάδας (ΕΠΕΓΕ)