Περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές

Αργυρή Ευμολπίδη, MD, MSc
Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπεύτρια, Συνεργάτης ΙΑΣΩ

Σύνθετες καταστάσεις που πυροδοτούνται την περίοδο της μητρότητας θα πρέπει να εντοπιστούν εγκαίρως για να θεραπευτούν και να αποκατασταθεί η ισορροπία στην κρίσιμη έναρξη της σχέσης μητέρας-βρέφους.

Η περίοδος της εγκυμοσύνης και της λοχείας (περιγεννητική περίοδος) αποτελούν μια σύνθετη εμπειρία στη ζωής της γυναίκας, καθώς έρχεται αντιμέτωπη με πληθώρα αλλαγών στη βιολογία, στη φυσιολογία και στην ψυχολογία της. Κατά τη διαδικασία της προσαρμογής του οργανισμού -και ανάλογα με το οργανικό και ψυχικό υπόστρωμα κάθε γυναίκας, καθώς και το υποστηρικτικό πλαίσιο-, μπορεί να πυροδοτηθούν ποικίλες ψυχικές διαταραχές, η επίπτωση των οποίων αγγίζει το 13%. Ενδεικτικά, οι διαταραχές αυτής της περιόδου ταξινομούνται ως εξής:

• Θλίψη μητρότητας ή λοχειακή δυσφορία (babyblues). Πρόκειται για μια συχνή (30-70%), παροδική, συνήθως αυτοπεριοριζόμενη διαταραχή. Παρουσιάζεται την πρώτη εβδομάδα μετά τον τοκετό, με την κλινική εικόνα να περιλαμβάνει θλίψη, αστάθεια συναισθήματος, ευσυγκινησία, ευερεθιστότητα, άγχος, καταθλιπτική διάθεση, αϋπνία.
• Επιλόχεια κατάθλιψη. Αποτελεί μια συχνή (10-15%) διαταραχή, η οποία διαλανθάνει της διάγνωσης, εφόσον τα συμπτώματα συνήθως δεν αναγνωρίζονται από τους οικείους ή τους θεράποντες ιατρούς. Οι γυναίκες δεν συνειδητοποιούν ότι πάσχουν, καθώς η συμπτωματολογία συγχέεται με τις αναμενόμενες αντιδράσεις κατά την περίοδο αυτή. Η αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, όπως περιβαλλοντικών, κοινωνικών, ορμονικών, εμπλέκονται στην αιτιολογία της νόσου. Η στέρηση ύπνου και οι αυξημένες ανάγκες του νεογνού μπορεί να πυροδοτήσουν την εκδήλωση μιας περιγεννητικής ψυχικής διαταραχής. Η κλινική εικόνα περιλαμβάνει καταθλιπτική διάθεση παρούσα για τουλάχιστον δύο εβδομάδες, αγχώδεις εκδηλώσεις, ανηδονία, σκέψεις ανεπάρκειας μητρικού ρόλου, αυξημένη ανησυχία για την υγεία του νεογνού, απουσία θετικών συναισθημάτων για το βρέφος.
• Αγχώδεις διαταραχές: Οι αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζονται με αυξημένη συχνότητα κατά την περιγεννητική περίοδο, δεν διαγιγνώσκονται, όμως, τόσο συχνά όσο η κατάθλιψη, καθώς επικρατεί η πεποίθηση ότι το άγχος κατά το διάστημα της περιγεννητικής περιόδου είναι αναμενόμενο. Η πιο συχνά απαντούμενη μορφή είναι η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή που περιγράφεται σαν ένα επίμονο, διάχυτο άγχος, προκαλώντας σημαντική έκπτωση σε πολλούς τομείς της ζωής μιας γυναίκας. Επίσης, εμφανίζεται συχνά και η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, με βασικό χαρακτηριστικό τους επαναλαμβανόμενους ψυχαναγκασμούς ή καταναγκασμούς. Η Διαταραχή Πανικού εκδηλώνεται με επεισόδια έντονου άγχους, τα οποία παρουσιάζονται αιφνίδια και διαρκούν λιγότερο από μια ώρα. Τέλος, η Τοκοφοβία που ορίζεται ως παθολογικός φόβος συνοδευόμενος από αποφευκτική συμπεριφορά για τον τοκετό. Είναι πιο έντονη στις πρωτότοκες μητέρες. Ένα ποσοστό 13% των γυναικών αποφεύγουν την εγκυμοσύνη εξαιτίας της τοκοφοβίας.
• Επιλόχειος ψύχωση. Παρουσιάζεται αιφνιδίως κατά την 3η-14η ημέρα της λοχείας στο 1-2/1.000 των γυναικών. Κλινικά εκδηλώνεται με ψευδαισθήσεις, παραλήρημα συνήθως διωκτικό, ιδέες μεγαλείου που προβάλλονται στο παιδί, αϋπνία μη συνδεόμενη με τον διακεκομμένο ύπνο λόγω των αναγκών του βρέφους, σύγχυση, αποδιοργάνωση, ανησυχία.

Οι περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές είναι σημαντικό να αναγνωρισθούν και να θεραπευτούν το συντομότερο. Διαφορετικά, τα βρέφη και τα παιδιά παρουσιάζουν υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης κολικών, υπερβολικό κλάμα, διαταραχές ύπνου και ευερεθιστότητα. Οι μητέρες είναι λιγότερο πιθανό να φροντίσουν το μωρό, να ξεκινήσουν ή να διατηρήσουν τον θηλασμό. Το μωρό αναζητά στο βλέμμα της μητέρας του τον πρώτο του καθρέφτη. Η μητέρα με ψυχική διαταραχή αδυνατεί να προσφέρει αυτή την αντανάκλαση, φροντίζει το παιδί με ένα τρόπο μηχανικό, χωρίς ψυχική επένδυση. Ως συνέπεια των παραπάνω, τα παιδιά συνάπτουν ανασφαλή και αποφευκτικό δεσμό, ενώ εμφανίζουν μειωμένες γνωστικές, συναισθηματικές, λεκτικές και κοινωνικές δεξιότητες στην πορεία της ανάπτυξής τους. Διαταραχές κατά τη διάρκεια της κύησης μπορεί να οδηγήσουν σε πρόωρο τοκετό, ελλιποβαρές νεογνό ή διακοπή κύησης.

Βασικός στόχος παραμένει η πρόληψη μέσω της πρώιμης ανίχνευσης των ευεπίφορων γυναικών και την έγκαιρη παρέμβαση. Παράγοντες όπως το προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό, ιδιαίτερα τα προηγούμενα επεισόδια επιλόχειας κατάθλιψης, η ύπαρξη προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, η απουσία κοινωνικής αποδοχής της κύησης, το μη αναμενόμενο είδος τοκετού, η απουσία υποστηρικτικού περιβάλλοντος, τα στρεσογόνα γεγονότα ζωής, είναι ορισμένοι επιβαρυντικοί παράγοντες για την εμφάνιση νόσου.

Η πρόληψη είναι εφικτή μέσω της ενημέρωσης του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού που έρχεται σε άμεση επαφή με τη γυναίκα (γυναικολόγοι, παιδίατροι, μαίες, νοσηλευτές). Σημαντικές παράμετροι παραμένουν η ψυχοεκπαίδευση της γυναίκας και των οικείων της μέσω ενημερωτικών εκπομπών από τα ΜΜΕ, η δημιουργία έγκυρων ιστοσελίδων στο διαδίκτυο, οι ομάδες αυτοβοήθειας, οι τηλεφωνικές γραμμές άμεσης βοήθειας, αλλά και ο προγραμματισμός της εγκυμοσύνης.

«Οι αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζονται με αυξημένη συχνότητα κατά την περιγεννητική περίοδο, αλλά δεν διαγιγνώσκονται τόσο συχνά όσο η κατάθλιψη»