Το μπλε φως, η τηλεκπαίδευση και οι συνέπειές τους στην όραση

Ευδοκία Παπαχαραλάμπους, M.D, MSc.,
Παιδοοφθαλμίατρος,
Επιστημονική Συνεργάτρια του Οφθαλμολογικού Τμήματος του ΙΑΣΩ Παίδων

Σε όλο τον πλανήτη 1,2 δισεκατομμύρια παιδιά έχουν επηρεαστεί από τον εγκλεισμό λόγω της πανδημίας του ιού Covid-19. Ως αποτέλεσμα, έχει αλλάξει δραματικά ο τρόπος της εκπαίδευσης εκ αποστάσεως με την αύξηση της χρήσης μέσω των ηλεκτρονικών υπολογιστών (Η/Υ) και των πλατφορμών. Οι γονείς ανησυχούν για τις επιδράσεις της πολύωρης εκπαίδευσης μέσω οθονών των ψηφιακών συσκευών και της έκθεσης των οφθαλμών των παιδιών στο μπλε φως.

Τι είναι το μπλε φως και πως επηρεάζει τους οφθαλμούς;

Υπάρχουν δύο είδη πηγών του μπλε φωτός. Το μπλε φως μπορεί να βρεθεί στο φυσικό φως το οποίο εκπέμπεται από τον ήλιο και σε τεχνικούς πόρους φωτός όπως οι Η/Υ, τα κινητά τηλέφωνα και σε λάμπες φθορίου και αλογόνου επιδρώντας σε οπτικές και μη λειτουργίες του ανθρωπίνου σώματος.

Από που προέρχεται το μπλε φως;

Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία μεταφέρεται σε κύματα ή σωματίδια σε διαφορετικά κύματα και συχνότητες. Αυτό το ευρύ φάσμα μήκους κύματος είναι γνωστό ως ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Μεταξύ της υπεριώδους και της υπέρυθρης ακτινοβολίας είναι το ορατό φάσμα. Το ορατό φως είναι το μικρό μέρος μέσα στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα στο οποίο τα ανθρώπινα μάτια μπορούν να ανιχνεύσουν. Το μπλε φως είναι μέρος του ορατού φάσματος.

Το μπλε φως προκαλεί την έκκριση της βιταμίνης D όπου γίνεται παραγωγή στο δέρμα. Επίσης, εμπλέκεται στο μεταβολισμό του ασβεστίου και στη λειτουργία του νευρομυϊκού και ανοσοποιητικού συστήματος. Συμμετέχει στην ρύθμιση της μελατονίνης και της σεροτονίνης. Μέτρια και υψηλά επίπεδα σεροτονίνης οδηγούν σε θετική διάθεση και ψυχική ισορροπία. Η μελατονίνη αποτελεί μέρος του συστήματος, του κιρκάδιου ρυθμού. Είναι η διαδικασία με την οποία το εσωτερικό “ρολόι” του εγκεφάλου συγχρονίζεται με τον καθημερινό εξωτερικό κύκλο φωτός και σκότος και κατά προέκταση ρυθμίζει τον κύκλο του ύπνου. Αυξάνει επίσης τα επίπεδα της ενδορφίνης στο αίμα.

Συμπερασματικά το μπλε φως ενισχύει την προσοχή, αυξάνει την παραγωγικότητά μας, βελτιώνει τον χρόνο αντίδρασης και διάθεσή μας.

Πώς το μπλε φως επηρεάζει τη μάθηση;

Από μια έρευνα που σημειώθηκε σε 21.000 μαθητές δημοτικού έδειξε ότι τα παιδιά που εκτέθηκαν σε περισσότερο ηλιακό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας παρουσίασαν 26% υψηλότερα αποτελέσματα ανάγνωσης και 20% υψηλότερα μαθηματικά αποτελέσματα από τα παιδιά σε λιγότερο ηλιόλουστες αίθουσες διδασκαλίας.

Αλλά τι συμβαίνει όταν τα παιδιά είναι μέσα και πραγματοποιούν τα μαθήματά τους;

Ακόμα κι αν η τάξη έχει λιγότερο φυσικό φως, αντικαθιστώντας το με τεχνητό φωτισμό με μπλε εμπλουτισμένους λαμπτήρες μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική απόδοση των μαθητών.

Θα πρέπει να ανησυχούμε για το μπλε φως από τις ηλεκτρονικές συσκευές;

Ο κερατοειδής χιτώνας βρίσκεται στο πρόσθιο μέρος του βολβού του οφθαλμού και είναι η πρώτη δομή που συναντά το φως όταν διαπερνά τον οφθαλμό. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι το μπλε φως σχετίζεται με την εμφάνιση ξηροφθαλμίας. Στην συνέχεια το μπλε φως απορροφάται σημαντικά από τον κρυσταλλοειδή φακό, εμποδίζοντας έτσι την πιθανή φωτοχημική βλάβη του αμφιβληστροειδούς. Ο φακός

μπορεί να υποβληθεί σε μείωση της διαφάνειας του ή της αλλαγής του χρώματός του, γεγονός που οδηγεί σε σχηματισμό καταρράκτη. Υπάρχουν πολλές μελέτες σχετικά με την επίδρασή του μπλέ φωτός στους οφθαλμούς και στον αμφιβληστροειδή, αλλά μέχρι τώρα τα αποτελέσματα είναι αντικρουόμενα.

Θα βοηθήσουν οι φακοί αποκλεισμού του μπλε φωτός;

Πολλοί γονείς διερωτώνται αν πρέπει να προμηθεύσουν τα παιδιά τους με γυαλιά που φιλτράρουν το μπλε φως. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πολλές έρευνες σχετικά με αυτό.

Μύθος 1ος

- Το μπλε φως από τις οθόνες θα προκαλέσει βλάβη στους οφθαλμούς.

Δεν υπάρχει μετρήσιμη ακτινοβολία UVA ή UVB από τις οθόνες των υπολογιστών. Η ακτινοβολία UVB είναι η πιο επιβλαβής για την όραση και το δέρμα. Το Πρόγραμμα Ακτινοβολίας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης συνοψίζει στην έρευνα του σχετικά με την ακτινοβολία των υπολογιστών λέγοντας ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν κίνδυνο για την υγεία από την έκθεση στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που σχετίζονται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και κινητών.

- Αλήθεια: η ποσότητα του μπλε φωτός από τις οθόνες δεν είναι σημαντική ως αιτία ασθένειας των οφθαλμών.

Μύθος 2ος

- Το μπλε φως προκαλεί υπερβολική κούραση των οφθαλμών.

Οι άνθρωποι βιώνουν την καταπόνηση των οφθαλμών με διαφορετικούς τρόπους. Ενώ η χρήση συσκευών δεν θα βλάψει μόνιμα την όραση, κάνοντας χρήση για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει προσωρινή δυσφορία.

Τα συμπτώματα είναι:

- Ξηροφθαλμία

- Θολή όραση

- Δακρύρροια

- Κεφαλαλγία

Ο λόγος που έχουμε δυσφορία από την χρήση των ψηφιακών μέσων είναι λόγω ότι ανοιγοκλείνουμε λιγότερο τα βλέφαρα μας όταν κοιτάζουμε στις συσκευές.

- Αλήθεια: η κόπωση των οφθαλμών προκαλείται από τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τις συσκευές μας και όχι από το μπλε φως.

Μύθος 3ος

- Τα γυαλιά με φίλτρο που εμποδίζουν το μπλε φως βελτιώνουν τον ύπνο

Μελέτες έχουν δείξει ότι το μπλε μήκος κύματος μπορεί να διαταράξει το φυσικό κιρκαδικό ρυθμό του σώματος καταστέλλοντας τα επίπεδα παραγωγής μελατονίνης μέσω της φωτοχρωστικής που ονομάζεται μελανοψίνη, και ανευρίσκεται στα κύτταρα του αμφιβληστροειδή χιτώνα.

Αυτό μας βοηθά να παραμείνουμε σε εγρήγορση και να επικεντρωθούμε κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά παρεμβαίνει στον ύπνο. Εάν το μπλε φως είναι υπερβολικό, ειδικά τη νύχτα όταν κορυφώνεται η παραγωγή μελατονίνης, μπορεί όχι μόνο να βλάψει τον αμφιβληστροειδή χιτώνα μέσω της οφθαλμικής επιφάνειας, αλλά μπορεί επίσης να υποκινήσει τον εγκέφαλο, να εμποδίσει την έκκριση μελατονίνης και να αυξήσει την παραγωγή κορτικοστεροειδών,

καταστρέφοντας έτσι την ορμονική έκκριση και επηρεάζοντας άμεσα την ποιότητα του ύπνου.

Συμπερασματικά συνίσταται να χαλαρώσετε τους οφθαλμούς πριν από τον ύπνο.(Εικ.1)

Εικ.1 Ύπνος και χρήση Η/Υ

Μύθος 4ος

- Τα γυαλιά που εμποδίζουν το μπλε φως βελτιώνουν την υγεία των οφθαλμών.

Δεν έχει αποδειχθεί ότι τα γυαλιά που μπλοκάρουν το μπλε φως ενισχύουν την όραση. Είναι ακόμα καλύτερο να πραγματοποιείται συχνούς Οφθαλμολογικούς ελέγχους.

Ως αποτέλεσμα συνίσταται:

- Περιορισμός του χρόνου έκθεσης στις οθόνες

- Μείωση χρόνου έκθεσης οθόνης τη νύχτα

- Πραγματοποίηση συχνών διαλειμμάτων από οθόνες

- Μείωση φωτεινότητας οθονών

- Αύξηση σωματικής δραστηριότητας

Πώς να αποτρέψετε την καταπόνηση των οφθαλμών;

• Κάντε συχνά διαλείμματα και ακολουθήστε τον κανόνα 20-20-20. Κοιτάξτε έναν μακρινό στόχο 20 ft μακριά (6 μέτρα), για 20sec κάθε 20 λεπτά.
• Τα παιδιά μπορούν π.χ. να τραγουδήσουν ή να παίξουν στην αυλή μεταξύ των μαθημάτων. Βοηθά στη χαλάρωση των μυών των οφθαλμών και στην αποφυγή της έντονης κόπωσης.
• Χρησιμοποιήστε τεχνητά συμπληρώματα δακρύων όταν βιώνεται ξηροφθαλμία των οφθαλμών.
• Κρατήστε την απόσταση από την οθόνη και τη σωστή εργονομική στάση του σώματος.
• Πραγματοποιήστε ορισμένες προσαρμογές στις ρυθμίσεις του υπολογιστή σας.
• Ο φωτισμός του δωματίου είναι σημαντικός, ρυθμίστε τον για να μειώσετε την αντανάκλαση που προκαλείται από τις οθόνες.

Προτεινόμενος χρόνος έκθεσης στις οθόνες (Εικ.2)

Εικ.2 Ηλικία και ώρες έκθεσης σε Η/Υ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΥΩΠΙΑ

Επιδημία μυωπίας

Η τάση της μυωπίας αυξάνεται σημαντικά. Το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού προβλέπεται να εκδηλώσει μυωπία έως το 2050.

Η μυωπία συνδέεται με οφθαλμικές παθήσεις όπως: την μυωπική εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (ΜΕΩ), την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς (ΑΑ), τον οπίσθιο καταρράκτη και το χρόνιο απλό γλαύκωμα ανοικτής γωνίας (ΧΑΓ). Ο κίνδυνος αυτών των επιπλοκών όχι μόνο αυξήθηκε σε ύπαρξη υψηλής μυωπίας αλλά και σε μέτρια ή ακόμη και χαμηλή μυωπία.

Οι μυωπικοί ασθενείς παρουσιάζουν 100 φορές υψηλότερο κίνδυνο για ΜΕΩ, 3 φορές για ΑΑ και 2 φορές για ΧΑΓ.

Μυωπία και εκπαίδευση

Η σχέση μεταξύ μυωπίας και εκπαίδευσης είναι ισχυρή σχετικά με τη διάρκεια και την ένταση της εκπαίδευσης.

Η μυωπία συσχετίζεται με τον δείκτη νοημοσύνης (IQ) και τις υψηλές ακαδημαϊκές βαθμολογίες.

Μυωπία κατά την κοντινή εργασία και υπαίθρια δραστηριότητα

Οι συσχετισμοί μεταξύ της κοντινής ενασχόλησης στην εργασία και της μυωπίας δεν είναι ισχυροί.

Από έρευνες έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση του χρόνου σε εξωτερικούς χώρους μειώνει την έναρξη της εμφάνισης της μυωπίας. Δύο- τρεις ώρες την ημέρα παραμονής σε εξωτερικούς χώρους, παρέχουν σημαντική προστασία.

Ανακεφαλαιώνοντας, ποιες είναι οι επιδράσεις του εξωτερικού φωτός;

Με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης και τις αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, έχει συμβεί όλο και περισσότερη έκθεση στο μπλε φως. Η πρόληψη και ο έλεγχος της βλάβης του μπλε φωτός γίνεται όλο και πιο σημαντική και τα προϊόντα αποκλεισμού του μπλε φωτός αναδύονται συνεχώς.

Ως αναφορά στα πρότυπα που έχουν δημιουργηθεί για την ημερήσια πρόσληψη φωτός, η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι οι κανονικές ψηφιακές οθόνες παρουσιάζουν ελάχιστους κινδύνους και οι περισσότερες οθόνες βρίσκονται εντός του τυπικού εύρους, αλλά αυτό είναι μόνο ένα συμπέρασμα όσον αφορά τη βραχυπρόθεσμη έκθεση. Είναι απαραίτητο να κάνουμε μια σειρά μετρήσεων του μπλε φωτός μετά από μακροχρόνια έκθεση. Πρέπει να ελαχιστοποιήσουμε τη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών τη νύχτα και να αποφύγουμε την επίδραση του μπλε φωτός ώστε να εξασφαλιστεί καλός ποιοτικός ύπνος.

Συνοπτικά, το μπλε φωτό μπορεί να προωθήσει την ανθρώπινη διαθλαστική ανάπτυξη των οφθαλμών και να ρυθμίσει τον κιρκαδικό ρυθμό, αλλά οι επιβλαβείς προκαλούμενες επιπτώσεις στον κερατοειδή χιτώνα, στον κρυσταλλοειδή φακό και στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού, δεν πρέπει να αγνοηθούν. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να ληφθούν τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα και να μελετηθούν περαιτέρω.