Εμβόλια και εγκυμοσύνη
Μάριος Κ. Λαζανάς
Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος
Από το 1976, όταν έγινε η πρώτη επιτυχής προσπάθεια από τον Jenner, εμβολιασμού έναντι της ευλογιάς, έχει γίνει απόλυτα κατανοητό ότι για να εξαλειφθεί ή να μειωθεί μια λοιμώδης νόσος, ο μοναδικός δρόμος είναι ο εμβολιασμός.
Στις ΗΠΑ έχει καταγραφεί ότι ο μέσος όρος ζωής των κατοίκων της από το 1900 αυξήθηκε κατά 30 έτη και η αύξηση των 25 ετών αποδίδεται στις προόδους της δημόσιας υγείας και κυρίως στους εμβολιασμούς.
Η γυναίκα όταν ευρίσκεται στην εγκυμοσύνη, ένα τόσο σημαντικό γεγονός στη ζωή της, έχει ανάγκη ιδιαίτερης φροντίδας και προστασίας.
Βασική φροντίδα είναι ο εμβολιασμός της εγκύου αλλά συγχρόνως και των ατόμων που την περιβάλλουν (σύζυγος, γονείς, παιδιά, γυναίκα που ενδεχόμενα την φροντίζει) ώστε να δημιουργηθεί μια ασπίδα προστασίας.
Μέχρι πρότινος θεωρείτο ότι η εγκυμοσύνη προκαλεί ανοσοκαταστολή. Σύγχρονες όμως απόψεις θεωρούν ότι υπάρχει τροποποιημένη ανοσολογική κατάσταση, με κύριο ρόλο να διαδραματίζουν οι μεταβολές των ορμονών.
Η δίοδος των αντισωμάτων που δημιουργούνται, διέρχονται από τον πλακούντα, ανάλογα με το είδος, κατά κύριο λόγο διέρχονται τα IgG και ιδιαίτερα τα IgG1. Στο τέλος της κύησης η συγκέντρωση των αντισωμάτων του νεογνού ισοδυναμεί με αυτή της μητέρας.
Ιδανικά οι εμβολιασμοί πρέπει να έχουν προηγηθεί της σύλληψης και της εγκυμοσύνης και να έχει ακολουθηθεί το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού Ενηλίκων.
Τα εμβόλια πρέπει να χορηγούνται για την προστασία της μητέρας-εγκύου, του εμβρύου και στη συνέχεια νεογνού και του βρέφους.
Η ανοσολογική απάντηση της εγκύου στα εμβόλια θεωρείται ότι είναι ταυτόσημη με αυτήν της μη εγκύου. Η συγκέντρωση των αντισωμάτων αυξάνει με τη πρόοδο της κυήσεως και κατά το τέλος της η συγκέντρωση των αντισωμάτων στο νεογνό ισοδυναμεί με αυτήν της μητέρας.
Τα αδρανοποιημένα εμβόλια (γρίπης, τετάνου, διφθερίτιδος, κοκκύτου) θεωρούνται ασφαλή χορηγούμενα και στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης.
Τα ζώντα εμβόλια μπορεί να προσβάλλουν το έμβρυο και να προκαλέσουν υποκλινική λοίμωξη και αντενδείκνυται η χορήγησή τους.
Λόγω του επικείμενου χειμώνα, προηγείται ο εμβολιασμός για τη γρίπη.
Η γρίπη είναι μια ιδιαίτερα μολυσματική ιική νόσος και προκαλεί σημαντική νοσηρότητα, θνητότητα και υψηλό κόστος. Έχει υπολογισθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση να προσβάλει 4-50 εκατομμύρια άτομα κατ’ έτος που αντιστοιχούν σε 0,2-1,2 εκατομμύρια νοσηλείες ανά έτος με θανατηφόρο κατάληξη σε 15.000-70.000 ετησίως. Το οικονομικό φορτίο από τη γρίπη υπολογίζεται σε 6-14 εκατομμύριά ευρώ. Αξίζει να τονισθεί συγκριτικά με τους θανάτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση είχαν καταγραφεί το 2015 26.100 θάνατοι από τροχαία ατυχήματα.
Στις πανδημίες της γρίπης έχουν καταγραφεί αυξημένοι θάνατοι σε εγκύους. Στην επιδημία της Ισπανικής γρίπης το 1918 η θνητότητα στις εγκύους ανήλθε στο 27% και όταν συνυπήρχε πνευμονία έφθανε στο 50%.
Στην πανδημία το υ 1957 από τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας που έχασαν της ζωή τους το 50% ήταν έγκυες.
Στην πανδημική γρίπη του 2009 είχε υπολογισθεί ότι οι έγκυες είχαν τετραπλάσιο κίνδυνο νοσηλείας ή θανάτου με διπλάσια επίπτωση πνευμονιών και αύξηση των προώρων τοκετών.
Όσον αφορά το έμβρυο, η πιθανότητα κάθετης μετάδοσης είναι πολύ μικρή ενώ έχουν καταγραφεί χαμηλό βάρος γέννησης, αύξηση των αποβολών, προωρότητα και συγγενείς ανωμαλίες που αποδίδονται όμως στην υπερπυρεξία.
Όσον αφορά το βρέφη κάτω των έξι μηνών έχει καταγραφεί αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει βάλει ως προτεραιότητα τον εμβολιασμό των εγκύων με ένδειξη εμβολιασμού σε όλα τρίμηνα της εγκυμοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των λεχωίδων και θηλαζουσών. Οι ίδιες οδηγίες παρέχονται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων από το Υπουργείο Υγείας.
Σε πολλαπλές μελέτες δεν έχουν διαπιστωθεί ανεπιθύμητες ενέργειες τόσο στις εγκύους όσο και στα βρέφη.
Δεν έχουν διαπιστωθεί συγγενείς ανωμαλίες ούτε αύξηση των αποβολών ή εμβρυικών θανάτων.
Ιδιαίτερα στα βρέφη <6 μηνών που οι μητέρες είχαν εμβολιασθεί παρατηρήθηκε μείωση των κρουσμάτων κατά 63%, μείωση κατά 29% της εμπύρετης λοίμωξης του αναπνευστικού και μείωση κατά 81% των νοσηλειών για γρίπη τους πρώτους μήνες.
Ο κοκκύτης είναι η λιγότερη ελεγχόμενη νόσος που προλαμβάνεται με τα εμβόλια.
Σε όλη την Ευρώπη έχουν καταγραφεί κρούσματα κοκκύτη ιδιαίτερα στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης ακόμα και στον ενήλικο πληθυσμό,. Τα αίτια αύξησης των κρουσμάτων είναι η μικρότερη ανοσογονικότητα του ακυτταρικού εμβολίου, η μικρότερη διάρκεια ανοσίας, η γενετική πίεση του εμβολίου στο μικρόβιο. Είναι σημαντικό ότι πηγή της λοίμωξης καταγράφονται άλλα μέλη της οικογένειας.
Συστήνεται ο εμβολιασμός της εγκύου με μια δόση εμβολίου Tdap μεταξύ 27-36 εβδομάδα κύησης καθώς και οι ανεμβολίαστες λεχωίδες ανεξάρτητα από το διάστημα που μεσολάβησε από προηγούμενο εμβολιασμό. Συγχρόνως συστήνεται και ο εμβολιασμός των ατόμων του περιβάλλοντος.
Το εμβόλιο θεωρείται ασφαλές, χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες τόσο για το κύημα όσο και το νεογνό. Στο 2/3 των γυναικών παρατηρούνται ήπιες τοπικές αντιδράσεις. Θεωρείται ότι είναι αποτελεσματικό στο 90-93% των περιπτώσεων και η αποτελεσματικότητα στην θνητότητα των βρεφών είναι >95%.
Τα εμβόλια για την ηπατίτιδα Α, την ηπατίτιδα Β, τον πνευμονιόκοκκο και τον μηνιγγιτιδόκοκκο είναι αδρανοποιημένα και θεωρητικά ακίνδυνα. Δεν έχουν γίνει όμως μελέτες σε εγκύους και συστήνονται μόνο σε γυναίκες αυξημένου κινδύνου.
Το εμβόλια για τον HPV δεν συστήνεται. Εάν έχει πραγματοποιηθεί εμβολιασμός κατά την εγκυμοσύνη δεν συστήνεται διακοπή.
Το MMR συστήνεται πριν την εγκυμοσύνη και αποφυγή εγκυμοσύνης για 1 μήνα μετά τον εμβολιασμό. Ο εμβολιασμός συστήνεται αμέσως μετά την ολοκλήρωση της εγκυμοσύνης. Δεν συστήνεται test κύησης πριν τον εμβολιασμό και τυχαίος εμβολιασμός σε περίπτωση εγκυμοσύνης δεν αποτελεί ένδειξη διακοπής της κύησης.
Το εμβόλιο της ανεμευλογιάς δεν συστήνεται στην εγκυμοσύνη. Εάν πραγματοποιηθεί εμβολιασμός συστήνεται αποφυγή συλλήψεως για ένα μήνα και σε περίπτωση εγκυμοσύνης δεν συστήνεται διακοπή της. Εάν στην οικογένεια εγκύου απαιτείται εμβολιασμός τέκνου θεωρείται ότι το όφελος του εμβολιασμού είναι υπέρτερο της επικινδυνότητας μετάδοσης νόσου από το ανεμβολίαστο τέκνο και υποψήφιο για νόσηση.
Ομοίως τα εμβόλια του BCG και του έρπητα ζωστήρα δεν συστήνονται στην εγκυμοσύνη.
Καθήκον όλων μας είναι να διαφυλάξουμε την ασφάλεια της εγκυμοσύνης. Στο πλαίσιο αυτής της διαφύλαξης είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός και όλων των εμπλεκόμενων, ιατρονοσηλευτων και μαιών.