Η σωματική ανάπτυξη του παιδιού

Λέλα Σταμογιάννου,
Παιδίατρος-Παιδοενδοκρινολόγος
Υπεύθυνη Ειδικής Μονάδα Αύξησης Παιδιών και Εφήβων

 

Ως σωματική ανάπτυξη του παιδιού αναφέρεται η αύξηση του ύψους, του βάρους και οι άλλες αλλαγές του σώματος, που συμβαίνουν όταν τα παιδιά μεγαλώνουν κατά τη νεογνική, βρεφική, παιδική και εφηβική ηλικία.

Πολλές από τις αλλαγές της αύξησης δεν είναι πάντα εύκολα κατανοητές και εντοπίσιμες από τους γονείς, οι οποίοι ευκολότερα ή δυσκολότερα ζητούν τη γνώμη του παιδίατρου.

Η σημασία του παιδίατρου στην ανάπτυξη των παιδιών

Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, τα παιδιά επισκέπτονται συχνά τον παιδίατρο για τακτικούς ελέγχους. Ο ιατρός καταγράφει το ιστορικό του παιδιού, εξετάζει τα σωματομετρικά δεδομένα και συμπληρώνει το αναπτυξιακό του διάγραμμα. Αυτό το πολύτιμο εργαλείο βοηθάει τον ιατρό να καθορίσει εάν το παιδί αναπτύσσεται με φυσιολογικό ρυθμό ή αν υπάρχουν προβλήματα.

Πώς συμβάλλουν οι γονείς στην υγεία και την ευεξία των παιδιών

Αρκετή ανάπαυση: Οι ώρες ξεκούρασης ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία και το παιδί. Τα περισσότερα παιδιά χρειάζονται κατά μέσο όρο 10 έως 12 ώρες ύπνου το εικοσιτετράωρο, καθώς αυτό βοηθάει στην καλύτερη ανάπτυξή τους.

Καλή διατροφή: Μια ισορροπημένη και σωστή διατροφή, γεμάτη από βασικές βιταμίνες και μέταλλα, βοηθάει τα παιδιά να φτάσουν στο δυναμικό ανάπτυξής τους.

Τακτική άσκηση: Επειδή η παχυσαρκία είναι πρόβλημα για πολλά παιδιά, η άσκηση αποτελεί χρήσιμο εργαλείο ανάπτυξης και οι γονείς θα πρέπει να βεβαιώνονται ότι τα παιδιά τους ασκούνται τακτικά. Ποδηλασία, πεζοπορία, κολύμβηση ή οποιαδήποτε ευχάριστη δραστηριότητα που θα παρακινήσει τα παιδιά να κινηθούν, θα προωθήσει την καλή υγεία και θα τα βοηθήσει να διατηρήσουν ένα σωστό βάρος.

Μιλώντας για την ανάπτυξη των παιδιών

Τα παιδιά διαφέρουν στην ανάπτυξη κατά την παιδική ηλικία. Όπως οι ενήλικες, έτσι και τα παιδιά, είναι ψηλότερα ή χαμηλότερα. Γενικά, τα κορίτσια φτάνουν στην εφηβεία νωρίτερα από τα αγόρια, αν και μερικά κορίτσια ενδέχεται να καθυστερούν στην ανάπτυξη των μαστών ή στην εμφάνιση της πρώτης εμμήνου ρύσης. Όλα αυτά είναι συνήθεις φυσιολογικές παραλλαγές.

Προσπαθήστε να αποφύγετε τη σύγκριση της ανάπτυξης μεταξύ των αδελφών ή άλλων παιδιών. Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να αποδεχτούν τη δική τους ανάπτυξη. Εξηγήστε τους ότι κάθε παιδί μεγαλώνει και αναπτύσσεται με διαφορετικούς ρυθμούς.

Τα παιδιά έχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με την ανάπτυξη, από το γιατί τα δόντια τους πέφτουν έως το γιατί υπάρχει ανάπτυξη των όρχεων, των μαστών ή εφίδρωση. Απαντήστε στις ερωτήσεις τους με ειλικρίνεια και ξεκινήστε τις συζητήσεις για την ανάπτυξη, για να τα βοηθήσετε να καταλάβουν τις πολλές αλλαγές που αντιμετωπίζουν, ώστε να τις αποδεχτούν κρατώντας πιο θετική στάση.

Αν δεν αισθάνεστε άνετα να συζητάτε αυτά τα θέματα, να θυμάστε πως επειδή τα παιδιά σας μπορεί να αισθάνονται ντροπή για τις αλλαγές που τους συμβαίνουν, είναι πιθανό να μεταφέρουν αυτές τις ανησυχίες σε άλλους.

Τα παιδιά που αναπτύσσονται γρήγορα ή αργά, είναι συχνό φαινόμενο να αντιμετωπίζουν πειράγματα από τους συμμαθητές τους και μπορεί να χρειαστούν βοήθεια για την αντιμετώπισή τους. Μπορείτε να βοηθήσετε, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση του παιδιού σας. Για παράδειγμα, η συμμετοχή σε μια αθλητική δραστηριότητα όπως το ποδόσφαιρο ή το τένις, μπορεί να το κάνει να αισθάνεται καλύτερα για τον εαυτό του και τις ικανότητές του. Προσπαθήστε να κατανοήσετε τα συναισθήματα του παιδιού σας και να διατηρήσετε ανοικτές τις γραμμές επικοινωνίας.

Ένας άλλος τρόπος για να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας, είναι να ενθαρρύνετε την ανάπτυξη ειδικών δεξιοτήτων και όχι μόνο το ύψος και το βάρος, όπως είναι το μουσικό ταλέντο ή η αγάπη για τη λογοτεχνία, κ.λπ.

Εάν πιστεύετε πως υπάρχει κάποιο πρόβλημα

Κάποιοι γονείς ανησυχούν ιδιαίτερα για την ανάπτυξη των παιδιών τους. Κάτι που ίσως τους καθησυχάσει, είναι η γνώση πως αν και κάποια παιδιά αναπτύσσονται γρήγορα ή καθυστερούν να αναπτυχθούν, παραμένουν υγιή και φυσιολογικά. Για παράδειγμα, οι γονείς με χαμηλότερο ύψος, τείνουν να έχουν παιδιά επίσης με χαμηλό ύψος. Επαναλαμβάνουμε πως δεν αναπτύσσονται όλα τα παιδιά με τον ίδιο ρυθμό.

Εάν έχετε ανησυχίες μπορείτε να απευθυνθείτε στον παιδίατρό σας. Ο παιδίατρος μπορεί να εξετάσει το παιδί σας, να ερευνήσει το οικογενειακό ιστορικό και αν χρειαστεί να προτείνει κάποιες εξετάσεις ώστε να ελέγξει την πιθανότητα ύπαρξης παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξή του.

Τελικά, ο παιδίατρος είναι εκείνος που μπορεί να ελέγχει πιο συχνά την ανάπτυξη του παιδιού ή να το παραπέμψει σε έναν παιδοενδοκρινολόγο εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο.

Διαταραχές ανάπτυξης

Υπάρχει ενδεχόμενο το παιδί σας να βλέπει τους συμμαθητές του να ψηλώνουν και να εξελίσσονται σε νεαρούς ενήλικες, αλλά το δικό του ανάστημα να καθυστερεί. Πάει κάτι στραβά; Ίσως ναι, ίσως όχι. Μερικά παιδιά απλά αναπτύσσονται πιο αργά από άλλα. Όμως, κάποια παιδιά μπορεί να έχουν μια πραγματική διαταραχή ανάπτυξης. Ασθένειες των νεφρών, της καρδιάς, του γαστρεντερικού σωλήνα, των πνευμόνων, των οστών ή άλλων συστημάτων του σώματος, μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξή του. Κάποια συμπτώματα και φυσικές ενδείξεις σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορούν να αποτελέσουν βοήθημα που θα μας κατευθύνει στις αιτίες που προκαλούν την καθυστέρηση της ανάπτυξης.

Παραλλαγές ανάπτυξης

Ορισμένες διαφορές που παρατηρούνται σε μοντέλα ανάπτυξης των φυσιολογικών παιδιών και δεν οφείλονται σε αναπτυξιακές διαταραχές, είναι οι εξής:

• Ιδιοσυστατική καθυστέρηση ανάπτυξης: Τα παιδιά είναι χαμηλά για την ηλικία τους, αλλά αναπτύσσονται με κανονικό ρυθμό. Συνήθως έχουν καθυστερημένη «ηλικία των οστών», που σημαίνει πως η σκελετική τους ωρίμανση είναι μικρότερη από το αναμενόμενο δεδομένης της χρονολογικής τους ηλικίας και συγκριτικά με το μέσο όρο. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν συμπτώματα ασθενειών που να επηρεάζουν την ανάπτυξη, ενώ έχουν την τάση να φτάνουν στην εφηβεία αργότερα απ’ ότι οι συνομήλικοί τους, με αποτέλεσμα να συνυπάρχει και καθυστέρηση στη σεξουαλική και εφηβική ωρίμανση. Ωστόσο, εφόσον ξεκινήσει η ανάπτυξή τους, διαρκεί περισσότερο απ΄ ότι διαρκεί η ανάπτυξη των συνομηλίκων τους, με αποτέλεσμα τελικά να φτάνουν στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης με αυτούς στην ενήλικη ζωή. Αυτό οφείλεται τις περισσότερες φορές στο ότι ένας, δύο ή περισσότεροι στενοί συγγενείς είχαν παρόμοιο αργό ρυθμό αύξησης.
• Οικογενειακό (ή γενετικό) χαμηλό ανάστημα: Είναι μια κατάσταση κατά την οποία οι γονείς με χαμηλό ύψος, έχουν παιδιά με χαμηλό ύψος. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε χαμηλά παιδιά που δεν έχουν συμπτώματα χρόνιων ασθενειών, τα οποία μπορεί να επηρεάζουν την ανάπτυξή τους. Τα παιδιά με οικογενειακό χαμηλό ανάστημα εξακολουθούν να αναπτύσσονται και να εισέρχονται στην εφηβεία σε κανονική ηλικία, αλλά συνήθως φτάνουν σε παρόμοιο ύψος με τους γονείς τους.

Σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά και οι οικογένειες πρέπει να βεβαιωθούν ότι το παιδί δεν έχει κάποια ασθένεια ή ιατρική κατάσταση που να απειλεί την υγεία τους και που απαιτεί θεραπεία.

Τι περιλαμβάνουν οι διαταραχές ανάπτυξης

Κάτι σύνηθες κατά τη νεογνική ηλικία είναι η ήπια απώλεια βάρους τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό. Ωστόσο, κάποια βρέφη συνεχίζουν να εμφανίζουν βραδύτερη από την αναμενόμενη αύξηση βάρους και γενικότερα βραδύτερη ανάπτυξη. Συνήθως, αυτό προκαλείται από ανεπαρκή διατροφή ή κάποιο άλλο διατροφικό πρόβλημα, που απαντάται συχνά σε αυτές τις ηλικίες.

Οι αναπνευστικές διαταραχές, οι διαταραχές του κυκλοφορικού ή πεπτικού συστήματος, μπορούν επίσης να προκαλέσουν καθυστέρηση ανάπτυξης. Στις ενδοκρινολογικές παθήσεις που προκαλούν διαταραχή της ανάπτυξης περιλαμβάνονται η ανεπάρκεια, ή η υπερβολική έκκριση της αυξητικής ορμόνης, οι παθήσεις του θυρεοειδούς, των επινεφριδίων, κ.λπ.

Η ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης είναι μια διαταραχή ενός μικρού αδένα στη βάση του εγκεφάλου, της υπόφυσης, η οποία εκκρίνει πλήθος ορμονών, συμπεριλαμβανομένης και της αυξητικής ορμόνης. Μια βλάβη ή δυσλειτουργία της υπόφυσης, μπορεί να προκαλέσει μειωμένη παραγωγή ορμονών, ανεπαρκή για μια φυσιολογική ανάπτυξη.

Ο υποθυρεοειδισμός είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο θυρεοειδής αδένας δεν παράγει αρκετή θυροξίνη, η οποία είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξη των οστών.

Το σύνδρομο Turner αποτελεί μία από τις συνηθέστερες γενετικές διαταραχές ανάπτυξης και εμφανίζεται στα κορίτσια. Πρόκειται για ένα σύνδρομο στο οποίο λείπει ή είναι ανώμαλο το χρωμόσωμα Χ. Εκτός από το χαμηλό ανάστημα, τα κορίτσια με σύνδρομο Turner συνήθως δεν παρουσιάζουν φυσιολογική σεξουαλική ανάπτυξη, επειδή οι ωοθήκες τους αποτυγχάνουν να ωριμάσουν και να λειτουργήσουν κανονικά.

Διάγνωση μιας διαταραχής ανάπτυξης

Οι εξετάσεις που μπορεί να συστήσει ένας ιατρός για την ανίχνευση μιας διαταραχής ανάπτυξης, εξαρτώνται από τα ευρήματα σε κάθε στάδιο της αξιολόγησης. Ένα μικρό παιδί που είναι υγιές και αυξάνεται με κανονικό ρυθμό, μπορεί να παρακολουθείται μόνο, κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Όμως, κάποιος που έχει σταματήσει να αναπτύσσεται ή αναπτύσσεται πιο αργά από το αναμενόμενο, θα χρειαστεί συχνά πρόσθετο εργαστηριακό έλεγχο, ίσως και δοκιμασίες.

Ο παιδίατρος ή ένας παιδοενδοκρινολόγος θα αναζητήσει τις πιθανές αιτίες που σχετίζονται με το χαμηλό ανάστημα και την αποτυχία ανάπτυξης. Μπορούν να γίνουν αιματολογικές εξετάσεις για να αναζητηθούν διαταραχές ορμονών και χρωμοσωμάτων και να αποκλειστούν άλλες ασθένειες που σχετίζονται με την αποτυχία της ομαλής ανάπτυξης, ακτινογραφία οστικής ηλικίας, αλλά και ειδικές εξετάσεις (όπως μαγνητική τομογραφία), που θα ελέγξουν την υπόφυση για ανωμαλίες. Για να μετρηθεί η ικανότητα της υπόφυσης να παράγει αυξητική ορμόνη, ο ιατρός (συνήθως παιδοενδοκρινολόγος), μπορεί να κάνει εξετάσεις πρόκλησης (έκκρισης αυξητικής ορμόνης). Αυτό συνήθως γίνεται με τη χρήση φαρμάκων.

Θεραπεία διαταραχών ανάπτυξης

Αν και η θεραπεία ενός προβλήματος ανάπτυξης συνήθως δεν είναι επείγουσα, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να βοηθήσει μερικά παιδιά να προλάβουν και να αυξήσουν το τελικό τους ανάστημα. Εάν εντοπιστεί μια υποκείμενη διαταραχή, η ειδική θεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε βελτιωμένη ανάπτυξη. Η αποτυχία ανάπτυξης λόγω υποθυρεοειδισμού για παράδειγμα, συνήθως αντιμετωπίζεται με χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής.

Η αυξητική ορμόνη δίδεται σε παιδιά που έχουν έλλειψη ή ανεπάρκεια αυτής, στο σύνδρομο Turner και στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Σε αυτές τις καταστάσεις η χορήγηση GH μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να φτάσουν σε ένα κανονικό ύψος. Η ανθρώπινη αυξητική ορμόνη θεωρείται ασφαλής και αποτελεσματική, αν και η πλήρης θεραπεία μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια και μπορεί να μην έχουν όλα τα παιδιά την ίδια καλή ανταπόκριση.

Τι γίνεται όμως με τη θεραπεία με αυξητική ορμόνη σε χαμηλού ύψους παιδιά, που δεν ανιχνεύονται με έλλειψη αυτής κατά την πρόκληση; Η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) έχει εγκρίνει τη χρήση της σε αυτά τα παιδιά, αν το ύψος στο οποίο προβλέπεται να φτάσουν είναι πολύ χαμηλό.

Ενδιαφέρουσα κατηγορία παιδιών που χρειάζονται προσοχή στην ανάπτυξή τους, είναι τα παιδιά με χαμηλό βάρος ή/και μήκος γέννησης για την ηλικία κυήσεως (SGA). Τα παιδιά αυτά μπορούν να βοηθηθούν αν έχουν διαταραχές ανάπτυξης, με χορήγηση GH (αυξητικής ορμόνης) ανεξαρτήτως έλλειψης αυτής.

Συζητήστε με τον ιατρό σας για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιλογές θεραπείας, εάν ανησυχείτε. Είναι, επίσης, σημαντικό να εντοπίσετε τα κοινωνικά και συναισθηματικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές. Δεν είναι εύκολο για κάποιον να είναι το «χαμηλότερο παιδί» στην τάξη και ποτέ δεν είναι διασκεδαστικό να το πειράζουν. Βοηθώντας το παιδί σας να τονώσει την αυτοεκτίμησή του και τις δυνάμεις του -ανεξάρτητα από το πόσο ψηλό μπορεί να γίνει- μπορεί να είναι ακριβώς αυτό που απαιτείται.

Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να αποδεχτούν τη δική τους ανάπτυξη. Εξηγήστε τους ότι κάθε παιδί μεγαλώνει και αναπτύσσεται με διαφορετικούς ρυθμούς.