O ρόλος του ενδοβρογχικού υπερήχου (EBUS) στην αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα

Ανδρέας Δημουλής MD, PhD
Πνευμονολόγος - Φυματιολόγος
Διευθυντής Α’ Πνευμονολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ Θεσσαλίας
Επιστημονικά Υπεύθυνος Πνευμονολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Θεσσαλίας

Χάρη στην εφαρμογή της υπερηχο-βρογχοσκόπησης, οι ογκολογικοί ασθενείς αποκτούν πρόσβαση σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες διάγνωσης και διαχείρισης της νόσου τους.

Στην Πνευμονολογία και στην Ογκολογία τα τελευταία 10 έτη έχει συντελεστεί μια πραγματική επανάσταση, τόσο στη διαγνωστική προσέγγιση όσο και στην αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα.

Η συνεχής εξέλιξη και εφαρμογή νέων διαγνωστικών τεχνικών και θεραπευτικών πρωτοκόλλων έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους ασθενείς με νεοεξεργασίες στον θώρακα. Η επιβίωση και η ποιότητα ζωής των ασθενών έχουν βελτιωθεί σημαντικά, αλλά οι περισσότερες πιθανότητες για πλήρη ίαση εξακολουθούν να είναι με το μέρος όσων μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργική εξαίρεση των καρκινικών βλαβών σε υγιή όρια. Απαιτείται, επομένως, ενδελεχής έλεγχος, ούτως ώστε κανένας υποψήφιος για χειρουργική αντιμετώπιση να μη στερηθεί τα ευεργετήματα μιας εν τέλει θεραπευτικής παρέμβασης σε μια θεωρητικά ανίατη νόσο, αλλά συγχρόνως να μην υποβάλλονται σε θωρακοχειρουργικές επεμβάσεις ασθενείς οι οποίοι δεν έχουν να κερδίσουν κάτι από αυτές.

Οι σύγχρονες απεικονιστικές μέθοδοι, ενώ μπορούν με εξαιρετικά μεγάλη ακρίβεια να αποκλείσουν ή να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη απομακρυσμένων μεταστάσεων, είναι ανεπαρκείς αναφορικά με τον ακριβή καθορισμό του βαθμού της επέκτασης της κακοήθειας στο μεσοθωράκιο, με αποτέλεσμα πολλές φορές να καθίσταται προβληματική η ακριβής σταδιοποίηση της νεοπλασματικής νόσου. Η λεπτομερής διερεύνηση του μεσοθωρακίου είναι πέραν των δυνατοτήτων του κλασικού εύκαμπτου βρογχοσκοπίου και μέχρι σχετικά πρόσφατα απαιτούσε θωρακοχειρουργικές επεμβάσεις, οι οποίες πολλές φορές διενεργούνταν μόνο και μόνο για να αναδείξουν ότι ο ασθενής δεν ήταν υποψήφιος για χειρουργική αντιμετώπιση της νόσου.

Λύση στα σημαντικά αυτά προβλήματα έχει δώσει η καθιέρωση της υπερηχο-βρογχοσκόπησης (EndoBronchial UltraSound bronchoscopy - EBUS) και η λήψη κυτταρολογικού υλικού με βελόνη από τους μεσοθωρακικούς λεμφαδένες, διαμέσου των βρόγχων (TransBronchial Needle Aspiration – ΤΒΝΑ). Η υπερηχο-βρογχοσκόπηση αποτελεί μια υβριδική τεχνική, στην οποία εκμεταλλευόμαστε συνδυαστικά τα πλεονεκτήματα της κλασικής βρογχοσκόπησης και της υπερηχογραφίας, με αποτέλεσμα να μπορούμε να «επεκτείνουμε» την όρασή μας πέρα από τα όρια των βρόγχων. Δύο διαφορετικά συστήματα είναι σήμερα διαθέσιμα:

Το βρογχοσκόπιο με ενσωματωμένο υπέρηχο στο άκρο του (EBUS bronchoscope) και ο ενδοβρογχικός υπερηχογραφικός καθετήρας (miniprobe).

Στην πρώτη περίπτωση, με την προσθήκη μιας κεφαλής υπερήχων στην άκρη ενός εύκαμπτου βρογχοσκοπίου, μας δίνεται πλέον η δυνατότητα, αφού πρώτα επισκοπήσουμε όλο το βρογχικό δένδρο, να:

➔ Προχωρήσουμε, σε πραγματικό χρόνο, στη συστηματική εξέταση σχεδόν όλων των λεμφαδενικών ομάδων του μεσοθωρακίου και στη λήψη κυτταρολογικού υλικού από αυτές μέσω βελόνης (EBUS- ΤΒΝΑ), από όπου κριθεί σκόπιμο για την πλήρη σταδιοποίηση του καρκίνου του πνεύμονα.

➔ Λάβουμε (υπό προϋποθέσεις) διαγνωστικό υλικό από πνευμονικές βλάβες που δεν είναι ορατές ενδοσκοπικά, «απαλλάσσοντας» έτσι τον ασθενή από άλλες πιο επεμβατικές διαγνωστικές προσεγγίσεις και πιθανές επιπλοκές.

➔ Λάβουμε κυτταρολογικό υλικό από τους λεμφαδένες κατά τη σταδιοποίηση άλλων νεοπλασιών, οι οποίες εμφανίζουν μεταστάσεις στο μεσοθωράκιο.

Ο ενδοβρογχικός υπερηχογραφικός καθετήρας (miniprobe), από την άλλη, αν και δεν μας επιτρέπει τη λήψη βιοπτικού και κυτταρολογικού υλικού σε πραγματικό χρόνο, μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε περιφερικές βλάβες με μεγάλη ακρίβεια, αυξάνοντας εκθετικά τη διαγνωστική ευαισθησία της βρογχοσκόπησης.

Ειδικά με τη βοήθεια της ακτινοσκόπησης, σύγχρονων απεικονιστικών συστημάτων (cone beam CT), της άμεσης κυτταρολογικής εξέτασης (Rapid On-Site Evaluation - ROSE), της ελαστογραφίας, ειδικών προγραμμάτων καθοδήγησης (Virtual Bronchoscopy, Electromagnetic Navigation κ.λπ.), αλλά και του ενδοσκοπικoύ υπερήχου του γαστρεντερικού (Endoscopic UltraSound - EUS), η υπερηχο-βρογχοσκόπηση αποτελεί πλέον σήμερα, με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες, την εξέταση εκλογής για τη διάγνωση και σταδιοποίηση του πνευμονικού καρκίνου.

Η χρήση του ενδοβρογχικού υπερήχου είναι εξαιρετικά ασφαλής και μπορεί να γίνει στον χώρο του ενδοσκοπικού εργαστηρίου, ελαχιστοποιώντας την ανάγκη για διενέργεια πρόσθετων διαγνωστικών τεχνικών. Γενικά, η εξέταση γίνεται είτε υπό μέθη είτε υπό γενική αναισθησία, μειώνοντας έτσι στο ελάχιστο και το άγχος του ασθενή.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η μεγαλύτερη προσφορά των ιατρών προς τους ογκολογικούς ασθενείς είναι η πρώιμη διάγνωση της νόσου. Σήμερα, υπάρχουν αποτελεσματικά προγράμματα πρόληψης (screening) του πνευμονικού καρκίνου και η άμεση εφαρμογή τους είναι επιτακτική. Και σε αυτόν τον τομέα, ο ενδοβρογχικός υπέρηχος, με τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα έναντι των υπολοίπων διαγνωστικών προσεγγίσεων, μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην αρχική διάγνωση, στην ορθή σταδιοποίηση, αλλά και στην άρτια αντιμετώπιση των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα.

Φυσικά, η ολιστική αντιμετώπιση των ασθενών απαιτεί την αγαστή συνεργασία εξειδικευμένων ιατρών από πολλές ειδικότητες, στο πλαίσιο ενός καλά δομημένου ογκολογικού συμβουλίου.

Υπάρχει σήμερα στη φαρέτρα μας πλειάδα θεραπευτικών μέσων και η απόφαση για το ποια τελικά θα χρησιμοποιήσουμε στη θεραπεία ενός ογκολογικού ασθενή είναι πολυπαραγοντική και δεν θα πρέπει να γίνεται από ένα μόνο άτομο. Με την προθήκη και του υπερηχο-βρογχοσκοπίου στις ήδη παρεχόμενες στους ογκολογικούς ασθενείς υπηρεσίες του (Τμήμα Χημειοθεραπειών, Ακτινοθεραπευτικό Τμήμα, Θωρακοχειρουργική Κλινική, δομημένο Ογκολογικό Συμβούλιο), το ΙΑΣΩ Θεσσαλίας προσφέρει την πλέον ολοκληρωμένη φροντίδα, από τη στιγμή της διάγνωσης και τη σταδιοποίηση, μέχρι τη βέλτιστη αντιμετώπιση του πνευμονικού καρκίνου, αποτελώντας σημείο αναφοράς για όλη την Περιφέρεια Θεσσαλίας, και όχι μόνο.