Οι ψυχικές επιπτώσεις μιας φυσικής καταστροφής και η παροχή πρώτων ψυχολογικών βοηθειών προς αντιμετώπισή της
Βασιλική Κουλουψούζη
Ψυχολόγος Α.Π.Θ - Ψυχοθεραπεύτρια
Ειδικευμένη στην ειδική αγωγή
Επιστημονική συνεργάτης Α' Νευροχειρουργικής κλινικής ΙΑΣΩ Θεσσαλίας
Κάθε μεγάλη καταστροφή επιφέρει σειρά αρνητικών συνεπειών και προκαλεί πληθώρα συναισθημάτων. Ο βαθμός έκθεσης σε μία μαζική καταστροφή όπως είναι ο σεισμός, καθορίζει και τον παράγοντα επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία των ατόμων. Οι ψυχοκοινωνικές έρευνες κατέδειξαν τα καταστροφικά σεισμικά συμβάντα σε μείζονα ψυχοτραυματικά γεγονότα για τον άνθρωπο.
Συνήθεις αντιδράσεις των θυμάτων:
- φόβος θανάτου
- τρόμος
- λύπη
- θυμός
- ενοχή
- απελπισία
- συναισθηματικό πάγωμα
- μούδιασμα
- αίσθηση απώλειας ελέγχου
- αίσθημα αβεβαιότητας για το προσεχές μέλλον και απώλεια της προβλεψιμότητας των γεγονότων
Επομένως, υπάρχουν κατηγορίες ψυχικών διαταραχών που είναι αναμενόμενο και εντελώς φυσιολογικό να εκδηλωθούν μετά από κάποιο καταστροφικό σεισμό. Οι διαταραχές αυτές είναι:
- Οξεία Αντίδραση στο στρες
Η έκθεση σε ένα μεγάλης εμβέλειας έκτακτο γεγονός διαταράσσει την ψυχική ισορροπία του ατόμου με επακόλουθες αρνητικές συνέπειες για τη ζωή του. Στον ελληνικό χώρο έχουν καταγραφεί ποσοστά που φτάνουν και ξεπερνούν το 60% των πληγέντων (Μπεργιαννάκη, 2007). - Το Μετά- τραυματικό στρες
Το άτομο με το συγκεκριμένο σύνδρομο, έχει προηγουμένως εκτεθεί σε σοβαρό παράγοντα στρες ή τραυματικό γεγονός, στο οποίο έχει ανταποκριθεί με φόβο και αίσθημα απόγνωσης και βιώνει επαναλαμβανόμενη εμπειρία του γεγονότος για τουλάχιστον ένα μήνα. - Η Διαταραχή Προσαρμογής
Πρόκειται για μία συνηθισμένη διαταραχή μετά από ένα καταστροφικό σεισμικό συμβάν, η οποία απορρέει από την αντίδραση του ατόμου στις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον του. - Η Επιμένουσα Μεταβολή της Προσωπικότητας
Η ελλιπής και ανεπαρκής αντιμετώπιση σοβαρών διαταραχών που εμποδίζουν τα άτομα να συνεχίσουν να ζουν μία φυσιολογική ζωή.
Ψυχολογικές Πρώτες Βοήθειες
Η παροχή ψυχολογικής πρώτης βοήθειας είναι εξίσου σημαντική με την παροχή πρώτων βοηθειών που δίνεται σε όσους κινδυνεύει η ζωή τους και αποσκοπεί κυρίως, στο να αισθάνονται τα άτομα ασφαλή και προστατευμένα ξανά. Οι κάτωθι ενέργειες είναι συνιστώσες ψυχολογικής πρώτης βοήθειας (Disaster Mental Health Response, Handbook, Copyright NSW Health 2000):
- Η γνήσια ανθρώπινη προσφορά ανακούφισης και παρηγοριάς σε ένα άτομο που είναι καταπονημένο
Το κύριο συστατικό της ψυχολογικής πρώτης βοήθειας είναι η παροχή ανακούφισης και παρηγοριάς. Η συναισθηματική εγγύτητα, το μοίρασμα των προσωπικών εμπειριών εν όψει της καταστροφής που συνέβη, η έκφραση και η επικοινωνία του εκάστοτε αρνητικού συναισθήματος, προσφέρουν αναλγητικές δράσεις στον ψυχικό κόσμο των πληγέντων. - Προστασία του ατόμου από περαιτέρω απειλή
Η παροχή ενός προστατευτικού πλαισίου και η καλλιέργεια του αισθήματος της ασφάλειας στο άτομο είναι ζωτικής σημασίας. - Άμεση φροντίδα για φυσικές ανάγκες
Η άμεση κάλυψη των βασικών αναγκών των πληγέντων, όπως η προσφορά φαγητού και νερού, η δημιουργία χώρου για τις βιολογικές ανάγκες και η εξασφάλιση καταλυμάτων ξεκούρασης, δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες για να αισθάνονται προστατευμένοι και ασφαλείς. - Επαναπροσανατολισμός στόχων που να βασίζονται στην πραγματικότητα
Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα να επιδίδονται σε παραγωγικές δραστηριότητες με σκοπό να συνειδητοποιήσουν την υπάρχουσα πραγματικότητα και να συμμετέχουν ενεργά στην προσπάθεια επαναφοράς στις προγενέστερες δράσεις τους, στο μέτρο του δυνατού. - Διευκόλυνση της επανένωσης με τα αγαπημένα πρόσωπα από τα οποία οι επιζήσαντες είχαν χωριστεί
Η επαφή μαζί τους αυξάνει το αίσθημα της ασφάλειας και της σιγουριάς σε μια τόσο ασταθή κατάσταση. - Σύνδεση των ατόμων με συστήματα υποστήριξης και βοήθειας
Σε αυτό το σημείο, η διατήρηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι πολύ σημαντική. Οι πληγέντες έχουν βιώσει απώλειες και γνωρίζουμε πως συχνά εξαρτώνται από άλλους προκειμένου να τους προσφέρονται ακόμη και τα απαραίτητα αγαθά. - Παροχή υποστήριξης για επανάκτηση ελέγχου
Οι πληγέντες συχνά αισθάνονται αβοήθητοι και αδύναμοι να ελέγξουν τη ζωή τους αλλά και το εγγύτερο περιβάλλον τους. Κατά συνέπεια, είναι σημαντικό να έχουν την ευκαιρία να ξανακερδίσουν το αίσθημα της αυτοεκτίμησης και του ελέγχου πάνω στη ζωή τους. - Αναγνώριση αναγκών για περαιτέρω συμβουλευτική και παρέμβαση
Η ψυχοσύνθεση του καθενός από τους πληγέντες είναι διαφορετική και χρήζει εξατομικευμένης θεραπευτικής προσέγγισης όταν το άτομο δεν ανακουφίζεται από την κάλυψη των πρώτων ψυχολογικών αναγκών και τα αρνητικά του συναισθήματα είναι ανεξέλεγκτα. Η επαφή με έναν ειδικό ψυχικής υγείας κρίνεται απαραίτητη.
Σε κάθε περίπτωση ο σεισμός αποτελεί μία ιδιαίτερη φυσική καταστροφή. Είναι ένα απρόσμενο και ξαφνικό συμβάν, πάνω στο οποίο ο άνθρωπος δεν έχει κανέναν έλεγχο. Ο ίδιος μπορεί ωστόσο να ασκήσει έλεγχο πάνω στη δική του συμπεριφορά και στον τρόπο που θα αντιδράσει ή θα προστατευτεί έναντι του συμβάντος.