6η Μαρτίου: Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας

Χρήστος Παπατζάλας
Λογοθεραπευτής, MSc
Υποψήφιος Διδάκτωρ Λογοπαθολογίας
Επιστημονικός συνεργάτης Α΄ Νευροχειρουργικής Κλινικής ΙΑΣΩ Θεσσαλίας

Η 6η Μαρτίου έχει οριστεί από την Μόνιμη Επιτροπή Διασύνδεσης των Λογοθεραπευτών-Λογοπεδικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (CPLOL) ως η Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας. Σκοπός της ημέρας αυτής είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την επιστήμη της λογοθεραπείας. Η κοινοποίηση γνώσεων και εμπειριών από τους ειδικούς μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη πρόγνωση και αντιμετώπιση των διαταραχών ομιλίας, λόγου, επικοινωνίας, και κατάποσης.

Με αφορμή την ημέρα αυτή, το παρόν κείμενο επιχειρεί μία γενικότερη ανασκόπηση στο επάγγελμα του λογοθεραπευτή αλλά στους τρόπους με τους οποίους βοηθάει παιδιά και ενήλικες να αναπτύξουν σωστά ή να αποκαταστήσουν ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, αυτό της επικοινωνίας.

Τι είναι η Λογοθεραπεία;

Η λογοθεραπεία σαν επιστήμη και σαν επαγγελματικός κλάδος είναι κάτι σχετικά νέο στην Ελλάδα με αποτέλεσμα συχνά να μην υπάρχει σωστή και ολοκληρωμένη ενημέρωση για το τι είναι ακριβώς, με ποιες διαταραχές ασχολείται, και πως τις αντιμετωπίζει.

Σύμφωνα με τον Σύλλογο Επιστημόνων Λογοπαθολόγων Λογοθεραπευτών Ελλάδος (ΣΕΛΛΕ), λογοθεραπεία είναι η επιστήμη που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη, την έρευνα και την εφαρμογή επιστημονικών γνώσεων γύρω από την ανθρώπινη επικοινωνία και την κατάποση. Συγκεκριμένα ασχολείται με τη φωνή, την ομιλία, το λόγο/γλώσσα (προφορικό και γραπτό), τη μη λεκτική επικοινωνία και τις διαταραχές αυτών, καθώς και με τις διαταραχές σίτισης και κατάποσης (καταποτικών κινήσεων του στοματοφάρυγγα). ​Το επαγγελματικό πεδίο απασχόλησης των λογοθεραπευτών είναι αναγνωρισμένο καθώς τα επαγγελματικά δικαιώματα και η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος έχουν κατοχυρωθεί με Προεδρικά Διατάγματα (ΕτΚ, 82/2002 & 279/2014).

Σκοπός της λογοθεραπείας δεν είναι μόνο η θεραπεία καθ’ αυτή, αλλά και η πρόληψη, η πρόγνωση, η διάγνωση, η αποκατάσταση, η επιστημονική μελέτη, και φυσικά η ενημέρωση του ευρύτερου κοινού.

Τι είναι η επικοινωνία, η ομιλία και ο λόγος;

Υπάρχουν τρεις βασικοί όροι που πολλές φορές συγχέονται. Επικοινωνία είναι η διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών ανάμεσα σε τουλάχιστον δύο άτομα. Μπορεί να είναι μη-λεκτική, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τη στάση του σώματος, τον επιτονισμό, και τα emoticons, ή λεκτική, όπως συμβαίνει με τον προφορικό και γραπτό λόγο.

Ο όρος λόγος (ή αλλιώς γλώσσα) αναφέρεται στο σύνολο των λέξεων και των κανόνων που «γνωρίζει» ένας άνθρωπος. Βρίσκεται σε δικά του κέντρα στον εγκέφαλο και συνεργάζεται και με άλλα συστήματα της ανθρώπινης νόησης. Επίσης, μπορεί να εκφραστεί είτε προφορικά είτε γραπτά. Εδώ πρέπει να σημειωθεί η προτεραιότητα του προφορικού λόγου. Δηλαδή, η προφορική μορφή της γλώσσας είναι αυτή που κατακτούν φυσικά τα παιδιά ενώ η γραπτή της μορφή χτίζεται αφού ξεκινήσουν το σχολείο.

Η ομιλία είναι η παραγωγή του λόγου, δηλαδή η παραγωγή των ήχων που συνθέτουν τη γλώσσα. Συνήθως ο όρος ομιλία αναφέρεται στην κινητική-μηχανική διαδικασία της παραγωγής που υποστηρίζεται από την αναπνοή, τη φώνηση, την αντήχηση, την άρθρωση, και την προσωδία.

Ποιους ανθρώπους μπορούν να βοηθήσουν οι λογοθεραπευτές;

Οι λογοθεραπευτές ασχολούνται με ανθρώπους όλων των ηλικιών, και με όλο το φάσμα των διαταραχών της επικοινωνίας και της κατάποσης.

Οι διαταραχές μπορεί να χωριστούν ανάλογα τον τρόπο που προκαλούνται (αναπτυξιακές και επίκτητες) ή ανάλογα την ηλικιακή ομάδα του αφορούν (ενήλικες ή παιδιά).

Συνήθως οι αναπτυξιακές διαταραχές σχετίζονται με παιδιά και πολλές φορές πρόκειται για συμπτώματα άλλων σοβαρότερων παθήσεων και όχι πρωτοπαθείς διαταραχές. Επίσης δεν αποκλείονται οι παιδιατρικές επίκτητες διαταραχές όπως για παράδειγμα μετά από κάποιο ατύχημα ή χειρουργική επέμβαση. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής:

• Διαταραχές άρθρωσης
• Παιδική προφορική απραξία
• Ειδική γλωσσική διαταραχή
• Δυσλεξία και άλλες δυσκολίες μάθησης
• Τραυλισμός και διαταραχές ροής
• Διαταραχές αυτιστικού φάσματος
• Διαταραχές φωνής (κυρίως λόγω ελλειμμάτων ακοής)
• Επιλεκτική αλαλία
• Στοματοπροσωπικές ανωμαλίες

Από την άλλη, οι διαταραχές που αφορούν τους ενήλικες είναι κυρίως επίκτητες και συνήθως προκαλούνται από συγκεκριμένες βλάβες του κεντρικού ή περιφερικού νευρικού συστήματος. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικές:

• Αφασία (αγγειακής ή ογκολογικής φύσεως)
• Προφορική απραξία
• Δυσαρθρίες
• Διαταραχές φωνής
• Τραυλισμός και διαταραχές ροής
• Δυσφαγία και διαταραχές κατάποσης
• Άνοιες και γνωστικές-επικοινωνιακές διαταραχές
• Διαταραχές λόγω χειρουργικών επεμβάσεων (κεφαλής/τραχήλου)

Μερικοί μύθοι γύρω από τη Λογοθεραπεία

Μύθος: Το άτομο που μιλάει λίγο ή κάνει πολλά λάθη δεν είναι έξυπνο.
Αλήθεια: Δεν ισχύει. Νόηση και λόγος συνεργάζονται στενά και πολλές φορές αλληλεπικαλύπτονται, ωστόσο θεωρούνται ξεχωριστά συστήματα που βασίζονται σε διαφορετικά κέντρα στον εγκέφαλο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι διαταραχές ομιλίας και λόγου εμφανίζονται σε άτομα με φυσιολογική νοημοσύνη.

Μύθος: Η «προφορά» είναι διαταραχή ή δείχνει χαμηλό νοητικό επίπεδο.
Αλήθεια: Η προφορά είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο μιλάει μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων (συνήθως σε ένα συγκεκριμένο τόπο) και είναι φυσικό χαρακτηριστικό των γλωσσών. Αν κάποιος θέλει μπορεί να κάνει λογοθεραπεία για τροποποίηση προφοράς.

Μύθος: Η διγλωσσία είναι διαταραχή.
Αλήθεια: Η διγλωσσία δεν είναι από μόνη της διαταραχή. Έρευνες μετά το 1990 κατέρριψαν τον μύθο αυτό. Αν και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα, όταν γίνεται σωστά τα οφέλη της είναι πολλά για το παιδί.

Μύθος: Η δυσλεξία έχει να κάνει με τα μάτια, την κίνησή τους ή την οπτική επεξεργασία
Αλήθεια: Τα προβλήματα στην κίνηση των ματιών και την οπτική επεξεργασία αφορούν μόνο το 8% των περιπτώσεων. Συνήθως το πρόβλημα βρίσκεται στην αποκωδικοποίηση, δηλαδή την αντιστοίχιση των ήχων με τα γραπτά σύμβολα (υπόθεση φωνολογικού ελλείμματος).

Μύθος: Ο τραυλισμός προκαλείται από «ψυχικό τραύμα»
Αλήθεια: Ο ψυχογενής (επίκτητος) τραυλισμός αντιπροσωπεύει μόνο το 3% των περιπτώσεων τραυλισμού. Ωστόσο διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες εμπλέκονται στην παγίωση ή επιδείνωση του αναπτυξιακού τραυλισμού που είναι ο πιο συχνός τύπος.

Συμπερασματικά

Οι διαταραχές στο λόγο ή την ομιλία μπορεί να έχουν έμμεση ή άμεση επίπτωση στην σωστή ψυχοκοινωνική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις αυτά τα άλυτα προβλήματα μπορεί να λειτουργήσουν ως «χιονοστιβάδα» προκαλώντας νέα, και διογκώνοντας συνεχώς το πρόβλημα. Η θεραπεία δεν μπορεί να λύσει τα πάντα άμεσα, ως δια μαγείας. Πολλές φορές χρειάζεται χρόνος και πολύ δουλειά για να λειτουργήσει η νευροπλαστικότητα και να έρθουν οι επιθυμητές αλλαγές. Ο έγκαιρος εντοπισμός και η πρώιμη παρέμβαση στις περισσότερες περιπτώσεις βοηθούν το παιδί να ξεπεράσει τα προβλήματά του και να καταφέρει να αξιοποιήσει το μέγιστο των δυνατοτήτων του.

Οι ενήλικες από την άλλη, είναι άνθρωποι που ξαφνικά χάνουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής τους, την επικοινωνία. Σε κάποιες περιπτώσεις μαζί με την επικοινωνία μπορεί να χαθεί και ένα ακόμη κομμάτι, αυτό της φυσιολογικής (από του στόματος) σίτισης. Αυτές οι αλλαγές είναι συνήθως απότομες και έχουν πολύ σημαντική επίπτωση στη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής. Η επικοινωνία αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα σύμφωνα με το άρθρο 19 της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επομένως θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι άνθρωποι θα χαίρονται αυτό το μοναδικό για τον άνθρωπο χαρακτηριστικό. Υπό αυτήν την έννοια, η λογοθεραπεία δεν είναι μία πολυτέλεια, αλλά ένα βασικό ανθρώπινο αγαθό.