Διαβήτης

Ριζούλης Ανδρέας
Ενδοκρινολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί μία σύνθετη μεταβολική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από τα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, αποτέλεσμα είτε της ανεπαρκής έκκρισης ινσουλίνης, είτε της μη αποτελεσματικής χρήσης αυτής από το σώμα, είτε και από τους δύο παραπάνω παράγοντες. Το βασικό κλινικό αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η υπεργλυκαιμία. Η πλειοψηφία των σακχαροδιαβητικών ασθενών κατατάσσεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τον τύπου 1 και τον τύπο 2 σακχαρώδη διαβήτη.

Η Αμερικάνικη Διαβητολογική Εταιρία (ADA) και ο Διεθνής Οργανισμός για τον Διαβήτη (IDF) υπολογίζουν πως το 2013 περίπου 382 εκ έπασχαν από διαβήτη παγκοσμίως και πως μέχρι το 2035 ο αριθμός αυτός θα έχει ανέλθει στα 592εκ. Ιδιαίτερα αυξημένη συχνότητα παρατηρείται στις αναπτυσσόμενες χώρες και μάλιστα στις περιοχές αυτές όπου φαίνεται πως οι άνθρωποι προσπαθούν να προσαρμόσουν την καθημερινότητά τους σε πιο “δυτικού τύπου” στερεότυπα. Στην Ελλάδα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) και από τελευταίες μελέτες φαίνεται πως η ο επιπολασμός του ΣΔ κυμαίνεται από 7 – 9%.

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 ή αλλιώς γνωστότερος ως “νεανικός διαβήτης” περιλαμβάνει το 15% περίπου του συνόλου των ασθενών με ΣΔ και έχει ως κύριο παθοφυσιολογικό γνώρισμά του την ελάχιστη έως καθόλου παραγωγή ινσουλίνης από το πάγκρεας. Συνήθως, όπως το λέει και το όνομά του, παρουσιάζεται σε μικρές ηλικίες με έντονα θορυβώδη συμπτώματα, ακριβώς επειδή το πάγκρεας σταματά απότομα τη σύνθεση ινσουλίνης. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι:

Συμπτώματα:

Τα αρχικά τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Συχνοουρία
• Υπερβολική δίψα και αίσθημα πείνας
• Απώλεια βάρους
• Έντονη ξηροστομία

Στα παιδιά και στους έφηβους, τα παραπάνω συμπτώματα μπορεί να έχουν ξαφνική έναρξη. Επίσης μπορεί να συνυπάρχουν υψηλός πυρετός και συνοδό σύγχυση, όπως επίσης υπερβολική κόπωση και δίψα.

Ο ΣΔ1 μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά από μελέτες φαίνεται πως τα περισσότερα νέα περιστατικά πρωτοεμφανίζονται στις ηλικίες 10 – 15 ετών. Η αιτιοπαθογένεια από τα έως τώρα δεδομένα φαίνεται πως έχει σχέση περισσότερο με την παρουσία συγκεκριμένων αυτοαντισωμάτων (ανιχνεύοντάς τα μπαίνει και η διάγνωση του ΣΔ1), παρά με την κληρονομικότητα ή με τη λήψη φαγητού.

Η θεραπεία με ινσουλίνη στον ΣΔ1 είναι μονόδρομος. Η ινσουλίνη είναι το μοναδικό φάρμακο για την αντιμετώπιση της υπεργλυκαιμίας. Εάν δεν γίνει έγκαιρα η έναρξη της ινσουλίνης, τότε υπάρχει άμεσος κίνδυνος για τη ζωή του ασθενή με ΣΔ1, οδηγώντας σε μια επικίνδυνη κατάσταση για τον οργανισμό που λέγεται διαβητική κετοξέωση.

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 “των ενηλικων”, σε αντίθεση με αυτόν του τύπου 1, χαρακτηρίζεται τόσο από ήπια ελάττωση στην παραγωγή της ινσουλίνης, αλλά κυρίως από αδυναμία του οργανισμού να κάνει χρήση της παραγόμενης ποσότητας στην περιφέρεια (ήπαρ, μύες κα). Έτσι, σε ένα αρχικό στάδιο το πάγκρεας παράγει ολοένα και περισσότερη ποσότητα ινσουλίνης στην προσπάθεια του οργανισμού να διατηρήσει ένα σταθερό επίπεδο σακχάρου στο αίμα. Λόγω όμως της παχυσαρκίας και της συσσώρευσης λίπους τόσο στο μυικό σύστημα όσο και στα ενδοκοιλιακά όργανα, παρατηρείται μια αυξημένη αντίσταση της χρησιμοποίησης της ινσουλίνης με συνέπεια ένα μικρό ποσοστό μόνο αυτής να μπορεί να μεταβολιστεί. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να έχουμε υπερινσουλιναιμία και ταυτόχρονα υπεργλυκαιμία λόγω κακής χρήσης της ινσουλίνης. Με το πέρασμα του χρόνου και αναλόγως εάν η “αντίσταση στην ινσουλίνη” διατηρείται στα ίδια επίπεδα, επέρχεται μεταβολική και λειτουργική κόπωση στο πάγκρεας με συνέπεια, να έχουμε δραματική πτώση στην παραγόμενη ποσότητα ινσουλίνης. Στη φάση αυτή είναι που παρατηρείται δραματική επιδείνωση του γλυκαιμικού ελέγχου στον ασθενή και είναι το σημείο όπου ο ασθενής με ΣΔ2 πρέπει να μεταβεί θεραπευτικά από τα αντιδιαβητικά δισκία στην ινσουλίνη.

Ο ΣΔ2 όπως αναφέραμε παραπάνω αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη (85%). Συνήθως τα συμπτώματα στον ΣΔ2 δεν είναι τόσο έντονα όπως εμφανίζονται στον ΣΔ1. Υπάρχουν κοινά κλινικά σημεία μεταξύ του ΣΔ2 και του ΣΔ1, όπως ξηροστομία, υπερβολική δίψα, συχνοουρία – νυκτουρία και σε πιο προχωρημένα στάδια παρατηρείται απώλεια βάρους. Το μεγάλο πρόβλημα όμως προέρχεται από την επίδραση της χρόνια υπεργλυκαιμίας πάνω στα μικρά και στα μεγάλα αγγεία του οργανισμού.

Οι επιπλοκές του ΣΔ μπορεί να χωριστούν σε μακροαγγειακές και σε μικροαγγειακές αναλόγως του μεγέθους των αγγείων που παθαίνουν βλάβη από το υψηλό σάκχαρο.

Από τις αγγειακές επιπλοκές θα αναφερθούμε παρακάτω στις βλάβες που προκαλούνται στα μάτια και στα πόδια που είναι και οι συχνότερες.

Διαβήτης και μάτια

Ο διαβήτης δε συνεπάγεται απαραίτητα βλάβες στην όραση, αυξάνει όμως τον κίνδυνο για τέτοιου είδους προβλήματα. Αν ο διαβήτης είναι καλά ελεγχόμενος, τότε ο κίνδυνος αυτός είναι μικρός. Παραταύτα, εάν υπάρχουν επιπλοκές από το διαβήτη που επηρεάζουν τα μάτια, τότε υπάρχει κίνδυνος ακόμα και για απώλεια της όρασης.

Οι περισσότερες περιπτώσεις απώλειας όρασης λόγω διαβήτη μπορούν να προληφθούν, αλλά είναι πολύ σημαντικό να διαγνωσθούν έγκαιρα. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με μια λεπτομερή οφθαλμολογική εξέταση. Γι’ αυτό το λόγο, οι τακτικές, ετήσιες εξετάσεις είναι πολύ σημαντικές.

Ο διαβήτης μπορεί να βλάψει το μάτι με πολλούς τρόπους. Η πιο σοβαρή οφθαλμική κατάσταση που συνδέεται με το διαβήτη είναι η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, και αφορά τον αμφιβληστροειδή και πιο συγκεκριμένα το δίκτυο των αιμοφόρων αγγείων μέσα σε αυτόν.

Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια σταδιοποιείται ανάλογα με τη βαρύτητα, και έχει δύο κύρια στάδια:

• Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια υποστρώματος: μια πολύ συχνή κατάσταση σε άτομα που έχουν διαβήτη για πολύ καιρό. Η όραση είναι φυσιολογική, χωρίς κανένα κίνδυνο απώλειας.
• Παραγωγική διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια: αν η κατάσταση χειροτερεύει, μπορεί κάποιες φορές να προκληθούν αποφράξεις των αγγείων του αμφιβληστροειδούς, και τότε καινούρια αγγεία σχηματίζονται μέσα στο μάτι.

Διαβήτης και πόδια

Τα τελευταία χρόνια η ιατρική κοινότητα έχει στραφεί με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στη νόσο που αποκαλείται "διαβητικό πόδι", με σκοπό τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών και κατ' επέκταση τη μείωση των ακρωτηριασμών που λαμβάνει καθημερινά ανησυχητικές διαστάσεις.

Μία και μόνο πληγή μπορεί να οδηγήσει στον ακρωτηριασμό ενός διαβητικού ποδιού!

Σε Διεθνές επίπεδο, κάθε 30" χάνεται το πόδι ενός διαβητικού συνανθρώπου μας.

Στην Ελλάδα, οδηγούνται σε ακρωτηριασμό του ενός ή και των δύο ποδιών, περίπου 2.500-3.500 περιστατικά.

Διαβητικό πόδι - Επιπλοκές: Το διαβητικό πόδι ανήκει σε έναν άνθρωπο που πάσχει χρόνια από σακχαρώδη διαβήτη. Ο συνηθισμένος χρόνος εμφάνισης ενός διαβητικού ποδιού προκύπτει έπειτα από τουλάχιστον 10 με 15 χρόνια αρρύθμιστου διαβήτη και είναι πιο συχνός σε διαβητικούς τύπου 1, σ' αυτούς δηλαδή που χρειάζονται ινσουλίνη για τη θεραπεία τους αφού το πάγκρεας τους δεν λειτουργεί. Η πρόληψη και η σωστή συμβουλευτική αγωγή από τον ιατρό είναι εξαιρετικά σημαντικές για τον διαβητικό ασθενή. Πολλοί διαβητικοί δεν είναι αρκετά πληροφορημένοι σχετικά με την ασθένειά τους ή τις πιθανές συνέπειες του διαβήτη στα πόδια τους. Ποσοστό άνω του 70% των ασθενών αντιμετώπισαν πρόβλημα με τα πόδια τους.

ΠΩΣ Ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΑ ΠΟΔΙΑ;

Νευρική βλάβη (νευροπάθεια)

Τα αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα με την πάροδο του χρόνου μπορεί να βλάψουν τα μικρά νεύρα του ποδιού (διαβητική νευροπάθεια) και να οδηγήσουν σε ασυνήθιστα συμπτώματα όπως πόνο, κάψιμο, μούδιασμα, μυρμήγκιασμα, συνήθως στην περιοχή κάτω από τις γάμπες.

Η νευροπάθεια από την άλλη μπορεί να κάνει το πόδι να χάνει σταδιακά την ικανότητά του να αντιλαμβάνεται τα ερεθίσματα (πόνο, πίεση, θερμοκρασία και αφή ) και να γίνεται αναίσθητο. Αυτό μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο γιατί το άτομο μπορεί να μην αντιληφθεί ένα τραυματισμό π.χ ένα πετραδάκι στο παπούτσι ή ότι έχει πολύ στενά παπούτσια και να προκληθεί ζημιά.

Κακή κυκλοφορία αίματος

Τα μακροχρόνια υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα μπορεί να βλάψουν και τα μεγάλα αιμοφόρα αγγεία, μειώνοντας τη ροή του αίματος στο πόδι. Η γάγγραινα (νέκρωση και αποσύνθεση ιστού) είναι μια πολύ σοβαρή επιπλοκή λόγω κακής αιμάτωσης που μπορεί να συνυπάρχει με μόλυνση. Αν η γάγγραινα είναι εκτεταμένη μπορεί να χρειαστεί ακρωτηριασμός. Περίπου 5% των ανδρών και των γυναικών με διαβήτη χρειάζονται τελικά ακρωτηριασμό του ενός δακτύλου ή ποδιού.

Η κακή κυκλοφορία επίσης μπορεί να αποδυναμώσει το δέρμα, συμβάλλοντας στη δημιουργία ελκών και να δυσκολεύει την επούλωση των πληγών. Βακτήρια και οι μύκητες αναπτύσσονται ευκολότερα σε υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα και μπορεί να επιμολύνουν τα έλκη.

ΤΙ ΜΠΟΡΩ ΚΑΝΩ ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΛΑΒΩ ΤΙΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ;

Φροντίστε τα πόδια σας σχολαστικά.

Καθημερινή εξέταση των ποδιών σας αμέσως, για οποιοδήποτε πρόβλημα.

Προσέχετε εάν υπάρχουν τραυματισμοί, αλλαγή ιστών και διαφοροποιήσεις στο δέρμα ή στα νύχια.

Εξετάστε τα πόδια σας κάτω από δυνατό φως.

Χρησιμοποιείστε έναν καθρέφτη για να παρατηρήσετε όλο το πόδι.

Είναι απαραίτητο να εξετάζονται τα πόδια σας σε τακτικά χρονικά διαστήματα από τον γιατρό σας ή όποιον άλλον ειδικό.

Μάθετε να αναγνωρίζετε τα πρώτα συμπτώματα μολύνσεων. Τέτοια συμπτώματα είναι η υψηλή θερμοκρασία του δέρματος, ερεθισμένα σημεία (κόκκινα), όπως επίσης και πρησμένα σημεία.

Πόνοι και ευαισθησία, είναι ένα σημάδι ότι λειτουργεί ακόμη το οργανικό σύστημα συναγερμού πόνου. Οι μολύνσεις στα πόδια πρέπει να κουράρονται αμέσως από τον γιατρό σας.

Ελαττωμένη αίσθηση στα πόδια

Συνειδητοποιείστε ότι η προστατευτική αίσθηση των ποδιών σας εξασθενεί ή χάνεται εντελώς εξαιτίας μιας νευροπάθειας.

Συχνά εμφανίζονται συγκεκριμένα συμπτώματα όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Γι’αυτό, είναι απαραίτητες οι τακτικές εξετάσεις από τον γιατρό σας.

Προσέχετε οι ίδιοι για κάθε ένδειξη όπως μυρμήγκιασμα στα πόδια, μούδιασμα ή μία περίεργη αίσθηση σαν να βαδίζετε επάνω σε βαμβάκι ή σαν να φοράτε στενές κάλτσες.

Εάν δεν λειτουργεί σωστά το σύστημα συναγερμού πόνου, τότε οι τραυματισμοί ή τα ακατάλληλα παπούτσια δεν γίνονται αντιληπτά.

Μην φοράτε παπούτσια που πιέζουν τα δάκτυλά σας.

Τέτοια παπούτσια μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα όπως υγρά πόδια, μυκητιάσεις, δερματικά προβλήματα, όπως κάλοι και τύλοι.

Τα στενά παπούτσια μπορούν να παραμορφώσουν τα πόδια σας και να δημιουργήσουν εξελκώσεις.

Καθημερινή περιποιήση των ποδιών

Το πλύσιμο των ποδιών σας πρέπει να είναι ρουτίνα όπως ακριβώς είναι το πλύσιμο των χεριών. Κάντε ποδόλουτρο ή ντους στα πόδια σας, αλλά μην τα αφήνετε στο νερό περισσότερο από 5΄.

Μία μεγαλύτερη παραμονή στο νερό αφαιρεί το απαραίτητο λίπος από το δέρμα και προκαλεί ελαφρά ξηρότητα και σχισίματα του δέρματος.

Προσέχετε την θερμοκρασία του νερού να μην υπερβαίνει τους 38 βαθμούς Κελσίου. Σκουπίζετε τα πόδια σας καλά, ιδιαίτερα μεταξύ δακτύλων. Χρησιμοποιείστε μία ενυδατική κρέμα για να διατηρήσετε το δέρμα λείο και απαλό (όχι κρέμα στο ενδιάμεσο των δακτύλων).

Φοράτε άνετα παπούτσια για να προστατεύσετε τα πόδια σας από την πίεση και την δημιουργία σκληρύνσεων.

Για πόδια που ιδρώνουν, χρησιμοποιείστε μία απορροφητική πούδρα ποδιών.

Παρά τις προαναφερόμενες επιπλοκές και αγγειακά προβλήματα που προκαλεί ο σακχαρώδης διαβήτης, θα πρέπει ο ασθενής να έχει υπόψιν του πως όλα αυτά δημιουργούνται μετά από μακροχρόνια έκθεση στην υπεργλυκαιμία.

Νέα φάρμακα και αγωγές καθημερινά προστίθενται στη θεραπευτική φαρέτρα του ιατρού. Όμως θα πρέπει να ο ασθενής να γνωρίζει πως μόνο με τη δική του θέληση μπορεί να επιτύχει ένα καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Είναι στο χέρι του κάθε διαβητικού ασθενή, με τη συμβολή του ιατρού του, να κερδίσει τη μάχη ενάντια στο σακχαρώδη διαβήτη.